نوروفیدبک چیست و چه کاربردی داره؟
نوروفیدبک، حِسگرهایی که الکترود نامیده میشوند، بر روی پوست سر بیمار قرارمیگیرند. این حسگرها، فعالیت الکتریکی مغز فرد را ثبت و در قالب امواج مغزی (دراغلب موارد به شکل شبیهسازی شده در قالب یک بازی کامپیوتری یا فیلم ویدئویی) به او نشان میدهند. در این حالت، پخش فیلم یا هدایت بازی کامپیوتری بدون استفاده از دست و تنها با امواج مغزیِ شخص انجام میشود.
تاریخچه نوروفیدبک
به این شکل، فرد با دیدن پیشرفت یا توقف بازی و گرفتن پاداش یا از دست دادن امتیاز یا تغییراتی که در صدا یا پخش فیلم به وجود میآید، پی به شرایط مطلوب یا نامطلوب امواج مغزی خود برده و سعی میکند تا با هدایت بازی یا فیلم، وضعیت تولید امواج مغزی خود را اصلاح کند.مطالعات دربارهٔ نوروفیدبک، تقریباً از دهه ششم قرن بیستم میلادی آغاز شدهاست و هنوز هم یکی از حیطههای فعال پژوهشی در علوم مغز است.
ولد و شروع به کار نوروفیدبک به سال ۱۹۵۸ بر میگردد، جویی کامیا، روانشناس، استاد دانشگاه شیکاگو برای اولین بار توانست به فردی آموزش بدهد تا امواج مغزی خود را کنترل نماید. کامیا در آزمایش خود، یک الکترود در پشت سر در نیمکره چپ نصب کرد و از آزمودنی خواست تا حدس بزند که چه زمانی باند فرکانسی آلفا در مغز وی غالب است. کامیا در زمانی که آزمودنی درست و یا اشتباه حدس میزد به وی اطلاع میداد. در روز دوم، آزمودنی در ۶۵ درصد از موارد و در روز چهارم در ۱۰۰ درصد موارد توانست حضور باند فرکانسی آلفا را درست تشخیص بدهد. در آزمایش دومی که توسط کامیا صورت گرفت از آزمودنی خواست در زمانی که وی میخواهد، از ورود به حالت آلفا جلوگیری کند و یا وارد این مرحله شود. نتایج آزمایش او نشان داد که مردم قادر هستند امواج مغزی خود را کنترل کنند و در مسیری که علاقمند هستند آن را هدایت نمایند.
در سال ۱۹۶۵ باری استرمن روانشناس و محقق خواب شروع به پژوهشی بر روی امواج مغزی در گربهها کرد. استرمن به ۳۰ گربه آموزش داد تا برای دریافت غذا اهرمی را فشار بدهند. در مرحله بعدی از آزمایش، وی یک صدا را اضافه کرد. گربهها باید منتظر میماندند تا صدا متوقف شود و بعد اهرم را فشار دهند. بعد از اضافه کردن این متغیر، گربهها وارد یک حالت منحصر به فرد شدند. در این مرحله، آنها تا پایان متوقف شدن صدا بینهایت هشیار و گوش به زنگ بودند، درست مانند زمانی که در طبیعت میخواهند شکار کنند. در این حالت، باند فرکانسی بتا پایین و یا ریتم حسی حرکتی در مغز گربهها فعال بود. در طی ۱۲ ماه، استرمن و همکارانش توانستند به گربهها آموزش بدهند تا این باند فرکانسی را افزایش و یا کاهش دهند.
توانمندترین افراد در زمینه کنترل بدن، یوگیها و مرتاضهای هندی هستند. حتماً تا کنون داستانهایی زیادی در رابطه با قدرت آنها در مورد کنترل علائم حیاتی بدن خود شنیدهاید. در سال ۱۹۶۹ المر و آلیس گرین با استفاده از بیوفیدبک، به مطالعه یک یوگی شرقی پرداختند. آنها دریافتند، برخلاف آنچه که تا کنون پنداشته میشد یک فرایند کاملاً غیرارادی مانند امواج مغزی، ضربان قلب، درجه حرارت بدن را میتوان کنترل کرد و کاهش یا افزایش داد. سوامی راما، یوگی بود که در این مطالعه شرکت کرده بود وقتی که او ذهنش را آرام میکرد باند فرکانسی تتا افزایش پیدا میکرد. او گفت: زمانی که من بر روی چیزی تمرکز نمیکنم آلفا افزایش مییابد. نوروفیدبک از ۱۹۸۰ تا کنون سیر تکاملی خود را داشتهاست و در حال حاضر نوروفیدبک در کلینیکها توسط روانشناسان، نورولوژیستها و روانپزشکان استفاده میشود.
عوارض نوروفیدبک
تا به حال هیچ عوارض جانبی برای این روش درمانی گزارش نشده است زیرا که این روش کاملا ایمن بوده و امواج و سیگنالی را وارد مغز نمیکند بلکه اطلاعات مغز را ثبت خواهد کرد. تنها در مواردی ممکن است به درمان پاسخ صحیحی ندهد. همچنین میتوان گفت این روش درمانی عوارض جانبی مصرف دارو را ندارد اما نباید آن را روشی ضد دارو نامید، بلکه این روش در اغلب موارد همراه با مصرف دارو مورد استفاده قرار میگیرد.
قیمت نوروفیدبک در ایران
نوروفیدبک یک دستگاه بسیار پیشرفته و گران است و با توجه به اینکه هر جلسه از درمان نیاز به نیم ساعت تا یک ساعت استفاده از دستگاه دارد هزینه زیادی را در برمیگیرد. نرخ این روش درمان بر اساس تعداد جلسات مورد نیاز و زمان هر جلسه، توسط ادارههای دولتی تعیین شده است و مسلما هزینهی این روش درمانی در پایتخت بیشتر خواهد بود.
میزان موفقیت نوروفیدبک چه قدر است؟
جهت درمان با استفاده از نوروفیدبک میتوان اظهار کرد در صورتی که مشکل به درستی شناسایی شده و مشخص شود نوروفیدبک به تنهایی قادر به حل مشکل است، میتوان این را اطمینان داد که به احتمال ۱۰۰ درصد مشکل را حل کند اما مشکلات عصبی تنها ناشی از یک عامل اصلی نیستند بلکه جمعی از عوامل موجب یک بیماری عصبی میشوند به طور مثال در اختلال بیشفعالی عوامل گوناگونی از جمله نامتعادل شدن آهن، سرب و هورمونهای رشد در ایجاد این مشکل دست دارند همچنین این اختلال بدون همکاری خانواده قابل درمان نیست از همین روی برای موفقیت در روش درمانی نوروفیدبک لازم است روشهای گوناگونی همراه با هم به درمان بیماری بپردازند.
مزایای نوروفیدبک چیست؟
از مهمترین مزیتهای این روش درمانی میتوان به این موارد اشاره کرد:
– عدم مصرف دارو تحمل عوارض آن
– روشی کم تهاجمی بدون درد و خونریزی
– آسانتر بودن تحمل این روش برای کودکان
– این درمان خیلی سریع موجب تغییر رفتار فرد خواهد شد.
– اثرات درمانی پایدار
– موجب تنظیم کل فعالیتهای مغز
بيوفيدبک در روانشناسی
رابطهی تصورات ذهنی و ارامش تصورات و تخيلات، الگوهای ذهني هستند كه بر كنش و رفتار هر شخص اثر مستقيمي دارد كه حالات روحی، شخصيت و حساسيت هر فرد را در بر ميگيرد .قوي ترين قواي انسان ، قوه ي (مخيله )است زيرا بدون وقفه و ۲۴ ساعته ختي بدون حضور محرك كار ميكند و اثار عميقي در نگرش و تفكر و حالات روحی ما دارد.بيوفيدبك در روانشناسی حالتی است كه شخص اگاهانه به حالت ها و احساسات قبلي خود برگشت مي نمايد تا بتواند احساسات خود را عميقا درك كند و انها را تحت كنترل ارادي خود بگيرد. بيوفيدبك قويترين و موثرترين روشي ميباشد كه براي كنترل ذهن بكار گرفته ميشود تا قرد تمام حالات روحي خود را تحت كنترل بگيرد و غير ارادي عصبي و مضطرب نشود.
نحوهی درمان با نوروفیدبک
درمانگر حسگرهای الكتريكی را به نقاط مختلف بدن، متصل ميكند، اين حسگر ها ، پاسخ هاي فيزيولوژيک بدن به استرس هاي نظير انقباض عضلاني حين دردهاي تنشی را نشان ميدهد . انقباض ها بوسيله ابزار صوتي ياتصويري به بيمار نشان داده مي شود و فرد كاملا در جريان واكنشهاي بدن مثل انقباض دردناك قرار گرفته و متوجه ارتباط بين انقباض ها با ايجاد درد مي شود. قدم بعدي فرا گرفتن بر انگيختن واكنش هاي مثبت در بدن مي باشد.خود بيمار در اين مرحله بايد ياد بگيرد هنگامی كه در معرض استرس هاي جسمی يا روانی قرار ميگيرد، هر عضله از عضلات بدن را چگونه ريلكس نمايد .هدف نهاي اينست كه فرد بتواند در خارج از مركز درماني نيز بدون استفاده از ابزار و وسايل، اين پاسخهاي مثبت را ايجاد كند. اين وسايل بصورت يك حس ششم، برای بيماران عمل ميكنند،
زيرا به انها اجازه ميدهد كه فعاليت درون بدن خود را به نحوی ببينند يا بشنوند (فيدبک ديداري يا فيدبک شنيداری)در واقع بيمار مانند يك بازيكن فوتبال سعي دارد مهارتي بياموزد ودستگاه هاي بيوفيدبك، عملكرد وی را نشان ميدهد.مثلا افزايش انقباض در ماهيچه ها سبب پخش صداي با فركانس بالا ميشود و كاهش انقباض سبب پخش صداي با فركانس پايين بیوفیدبک به طور طبیعی همیشه رخ می دهد.
اختلالات روانی قابل درمان با نوروفيدبک:
1-بیش فعالی : یکی از اختلالات در دوران رشد و کودکی است که نشانه های رایج آن، فعالیت بیش از حد، رفتارهای ناگهانی و بدون مقدمه و اختلال در تمرکز و توجه است. این اختلال به شدت سبب کاهش میزان یادگیری در کودکان می شود. هم اکنون از روش نوروفیدبک به عنوان یکی از روش های موثر در درمان ADHD، یاد می شود. برخی تحقیقات نشان داده اند که ۸۰ تا ۸۵ درصد کودکان مبتلا به ADHD به وسیله نوروفیدبک بهبودی قابل توجهی پیدا می کنند.
2-اضطراب : بسیاری از متخصصان، بکارگیری نوروفیدبک به منظور درمان اضطراب را یکی از عمده ترین موارد و زمینه های استفاده از آن می دانند
3-ناتوانی یادگیری : این گروه از اختلالات (اختلال در خواندن، نوشتن و محاسبات ریاضی) در سنین دبستان شایع هستند. نوروفیدبک در درمان این اختلالات، توانسته است نتایج قابل توجهی بوجود آورد.
4-اختلالات خواب : عمق خواب کم و یا مشکل در به خواب رفتن .
5-آسیب مغزی : نوروفیدبک سبب بهبود مشکلات ناشی از آسیب و سکته مغزی می شود. از آن جمله می توان به بهبود حافظه، سردرد، گیجی و حواس پرتی، سرگیجه، مشکلات تمرکز، اضطراب، افسردگی، تغییرات خلقی، اختلالات خواب، تحریک پذیری و مشکلات ادراک بینایی اشاره کرد.
6-افسردگی : در اغلب موارد، نوروفیدبک در مورد بیماران مبتلا به افسردگی مزمن که سایر درمان ها در مورد آنها کارساز نبوده، بهبود دهنده بوده است.
7-سوء مصرف مواد : مطالعات نشان داده است، در مقایسه با درمان های موجود برای ترک اعتیاد، درمان با نوروفیدبک از روش های موفق بوده است. علاوه بر این درمان با این روش وسوسه و ولع فرد را کاهش می دهد و در دراز مدت احتمال عود مصرف و بازگشت را پایین می آورد.
8-همچنین نوروفیدبک در درمان پرخاشگری به کار گرفته می شود.
ویژگیهای درمانگر نوروفیدبک
به افراد متخصص در زمینهٔ استفاده از تجهیزات و برنامههای نوروفیدبک مجوزی اعطا میشود که با استفاده از آن میتوانند اقدام به برگزاری جلسات درمانی مرتبط کنند (در مراکز درمانی و کلینیک تخصصی). اگر قصد استفاده از نوروفیدبک را دارید، بهتر است برای انتخاب درمانگر، علاوه بر تخصص و سابقهٔ کاری، این مسئله را هم مد نظر قرار بدهید که با او، احساس راحتی کنید و بتوانید از مسائل و مشکلات شخصیتان صحبت کنید. درمانگر هم به نوبهٔ خود باید درک کاملی از شرایط منحصربهفرد شما داشته باشد و بتواند شما را از چگونگی روند جلسات درمانی، مزایا و محدودیتهای بالقوهٔ آن آگاه کند.
انواع روشهای نوروفیدبک
در سالهای اخیر، انواع مختلفی از نوروفیدبک معرفی شدهاند که میتوان به شش نوع زیر دستهبندی نمود:
1- EEG Neurofeedback: رایجترین نوع نوروفیدبک است و امواج سطحی، ثبت و تحلیل ميشنود و بر اساس دامنه آنها مشخصی فیدبک ارائه میشود.
2- Slow Cortical Potential Neurofeedback: بر روی فرکانسهای خیلی پائین (زیر یک هرتز)، کار تحلیل و فیدبک انجام میشود. برای درمان بیشفعالی/نقص توجه و به ویژه صرع میتواند مورد استفاده قرار گیرد.
3- HEG Neurofeedback: فیدبک بر اساس جریان خون اطراف مغز، ارائه میشود. این روش، برای درمان میگرن، نقص توجه (ADD) و افسردگی، اثربخشی بسیار محسوسی داشته و میتواند درمان موثرتری را ارائه کند. همچنین باعث کاهش تعداد جلسات تا “نصف” میگردد.
4- Z-Score Neurofeedback: مبتنی بر روش اول نوروفیدبک است اما ارائه فیدبک بر اساس دیتابیس جامعه نرمال انجام میگیرد که از افزایش یا کاهش بیش از حد فعالیت امواج مغزی پس از جلسات نوروفیدبک جلوگیری میکند.
5- LORETA Neurofeedback: لورتا نوروفیدبک که به نوروفیدبک عمقی نیز شناخته میشود، بر اساس منشأ تولید امواج مغزی فیدبک را ارائه میکند.
6- fMRI Neurofeedback: میزان فعالیت هر بخش از مغز را با استفاده از دستگاه MRI بررسی و فیدبک ارائه میشود. این روش هنوز در مرحله تحقیقات اس
سوالات رایج در مورد نوروفیدبک
– استفاده از نوروفیدبک برای چه سنی مناسب است؟از سنین ۵ سالگی به بالا می توان از نوروفیدبک استفاده کرد.
– آیا پس از اتمام دوره ی استفاده از نوروفیدبک علائم و مشکلات دوباره بر می گردند؟مانند هر درمانی کامل کردن دوره درمان با نوروفیدبک بسیار مهم است . در مورد نوروفیدبک باید به خاطر داشت که این روش درمانی در واقع نوعی یادگیری است و مغز یاد می گیرد که چگونه خود را به بهترین شکل ممکن تنظیم نماید. همچنان که ما رانندگی را یاد می گیریم و آن را فراموش نمی کنیم، این یادگیری هم فراموش نمی شود. در حقیقت مغز مهارت جدیدی به دست آورده است.
– عوارض جانبی نوروفیدبک چه می باشند؟نوروفیدبک عوارض جانبی دارو درمانی را ندارد و اثرات درمانی پایدارتری نیز دارد ،فعالیت های کل مغز را کنترل می کند وبهبودی پایدار بیماری را شامل می شود.
– چه تعداد جلسه برای درمان نیاز است؟نوروفیدبک نوعی یادگیری است و مانند همه یادگیری ها تفاوت های فردی در آن نقش دارد. برخی سریع تر یاد می گیرند و برخی دیرتر. علاوه بر تفاوت های فردی، شدت مشکلات دیده شده در ارزیابی نیز می تواند نشان دهنده ی تعداد احتمالی جلسات باشد. ، اما معمولاً تعداد جلسات بین ۳۰ تا ۴۰ جلسه است.
– درصد موفقیت نوروفیدبک چقدر است؟در برخی اختلالات نظیر بیش فعالی، میزان موفقیت تا ۸۰ درصد موارد ذکر شده است. در تحقیقات مختلف از نوروفیدبک برای درمان اختلالاتی نظیر افسردگی، اضطراب، افزایش تمرکز و عملکرد، سردردهای میگرنی اختلالات یادگیری، بیماری صرع و اوتیسم استفاده شده است و نتایج مطلوبی نیز بدست آمده است.
– مدت زمان هر جلسه درمانی نوروفیدبک چقدر است؟مدت زمان هر جلسه در حدود ۳۰ تا ۴۵ دقیقه است که در طی آن می توان از دستور العمل های درمانی متفاوت استفاده کرد.
– نوروفیدبک برای چه افرادی مناسب است؟نوروفیدبک را می توان در شرایط مختلف استفاده کرد از تقویت تمرکز به هنگام درس خواندن در یک دانشجو تا کاهش نشانه های افسردگی یا سردرد های تنشی و میگرنی. این روش برای افرادی مناسب است که بتوانند با جدیت تمام حداقل هفته ای ۲ بار به مدت ۳۰ تا ۴۰ جلسه برای درمان حاضر شوند.