اختلال کابوس شبانه چیست؟
آخرین باری که کابوس دیدید، کِی بود؟ آیا معمولا خواب راحت و آرامی دارید و بهندرت کابوس میبینید یا برعکس اغلب شبها دچار کابوس میشوید و با وحشت از خواب میپرید؟ متأسفانه افرادی که مکرر کابوس میبینند و برایشان به معضلی رنجآور تبدیل شده است، کیفیت زندگی روزمرهشان نیز بهشدت تحتتأثیر قرار میگیرد.
کابوس چیست؟
کابوس به رؤیاهای ترسناکی گفته میشود که فرد را از خواب میپراند. اما باید بین کابوس و رؤیای بد تمایز قائل شد. رؤیاهای هرچند پریشان اگر مرز خواب و بیداری را برهم نزنند یا فرد را در گیجیِ بین خواب و بیداری گیر نیندازند، کابوس تلقی نمیشوند. درواقع، رؤیای بد را میتوان شکلی خفیفتر از کابوس دانست که بهاندازهی کابوس مخرب نیست، اما درست مثل کابوس میتواند آشفتگی احساسی ایجاد کند و روی حال فرد در روز بعد تأثیر بگذارد. درهرصورت، معمولا آشفتگی احساسیِ ناشی از رؤیای بد بهشدت کابوس نیست. نکتهی دیگر اینکه کابوس در مقایسه با رؤیای بد در دفعات کمتری اتفاق میافتد.
تقریبا همهی ما در مقاطعی از زندگیمان کابوس دیدن را تجربه کردهایم. بیشتر افراد بهندرت کابوس میبینند، اما عدهای هم هستند که به دفعات زیادتری دچار کابوس میشوند. مطالعات نشان داده است که درصد کمی از جمعیت، حدود ۵ درصد، تقریبا هفتهای یکبار کابوس میبینند.کابوس دیدن در طول خواب REM اتفاق میافتد، یعنی در طول قسمتهای میانی و پایانیتر خواب. کابوسها بهعلت قسمتی از چرخهی خواب که در آن اتفاق میافتند و همچنین شدت ویژگیهای تصویری و احساسیشان باعث درجات متفاوتی از بیداری میشوند. شاید در اثر کابوس دیدن کاملا از خواب بلند شوید و دوباره بهراحتی خوابتان نبرد. یا شاید هم فقط تا حدودی از خواب بپرید، یعنی همینقدری بیدار شوید که احساس ترس و گیجی یا حتی راحتی کرده (راحتی از این بابت که کابوستان واقعی نبوده!) و دوباره به خواب بروید.
چرا کابوس میبینیم؟
هنوز بهطور قطع مشخص نیست که چرا رؤیا میبینیم یا دلیل اصلی کابوس دیدن چیست. اما میدانیم که کابوسهایمان در «واقعیت مجازی رؤیا» و «نظریههای شبیهسازی تهدید در رؤیا» ریشه دارند. گویا مغز با کابوس دیدن در تلاش است تا فرد را از طریق پیشبینی تجارب دشوار یا خطرناک زندگی بیداری، به تمرین و آمادهسازی جهت رویارویی با این تهدیدات وادار سازد. حتی شاید بتوان گفت که مغز از این طریق سعی دارد توجه فرد را به مسائل و احساسات مهم هنگام بیداری جلب کند.
البته این احتمال نیز وجود دارد که رؤیاها در نمای کلی و همچنین کابوسها دارای کارکرد اولیه نباشند؛ به این معنی که ممکن است محصول جانبی سایر فعالیتهای بدن محسوب شوند. با اینحال، اغلب پژوهشگران حوزهی خواب بر این باورند که بالاخره دلیل خاصی برای رؤیاها و کابوسهایمان وجود دارد.
کابوس چه تفاوتی با وحشت شبانه دارد؟
وحشت شبانه یا وحشت خواب یکی دیگر از تجربههای رؤیامانند هراسانگیز است که با کابوس تفاوتهایی دارد. درست است که وحشت شبانه و کابوس هر دو ترسناک و مخل خواب محسوب میشوند، اما وحشت شبانه عبارت است از اپیزودهای بسیار شدید ترس در طول رؤیادیدن. کسانی که دچار وحشتهای شبانه میشوند، معمولا در خواب جیغ میزنند و فریاد میکشند یا با حالتی سراسیمه و وحشتزده در رختخوابشان تکان میخورند.
وحشتهای شبانه در طول خواب غیر REM اتفاق میافتند، درحالیکه کابوسها در خواب REM بروز میکنند. بهعلاوه، هم بزرگسالان و هم کودکان ممکن است به وحشتهای شبانه دچار شوند، اما این اختلال در کودکان شایعتر است. مطالعات نشان داده است که ۶ درصد کودکان ۳ تا ۱۲ ساله به وحشتهای شبانه دچار میشوند. این اختلال حتی میتواند مانند خوابگردی و خوابپریشی یا پاراسومنیا دارای زمینههای وراثتی باشد. همچنین شواهد حاکی از وجود ارتباطی نزدیک بین وحشتهای شبانه، آپنه خواب و تورم لوزهها و آدنوئیدها در کودکان است.
علائم اختلال کابوس خواب
فرد اغلب در نیمه دوم شب دچار کابوس میشوند. کابوس ممکن است به طور نادر و یا مکرر رخ دهد، حتی تا چندین بار در یک شب. قسمتها به طور کلی مختصر هستند اما میتوانند سبب بیداری فرد شوند و بازگشت دوباره به خواب سخت شود.
کابوس میتواند ظواهر زیر را داشته باشد:
-
رویای فرد واقعی و زنده به نظر رسیده و بسیار ناراحت کننده است با باز شدن رویا بیشتر میشود
-
داستان رویا معمولاً به تهدیدات ایمنی و بقای فرد مربوط هستند اما میتواند تمهای دیگری نیز داشته باشد
-
رویا فرد را از خواب بیدار میکند
-
فرد در نتیجهی رویای خویش احساس ترس، اضطراب، خشم، غم یا چندش میشود
-
فرد هنگامی که روی تخت است عرق کرده و قلب وی به شدت میتپد
-
فرد پس از بیداری میتواند به طور واضح فکر کند و جزئیات خواب را به یاد آورد
-
رویا سبب آزار فرد شده و وی نمیتواند دوباره به آسانی بخوابد
کابوس شبانه در صورتی یک اختلال محسوب میشود که:
-
مکرر رخ دهد
-
اختلال در طول روز مانند اضطراب، ترس مداوم یا فرد هنگام خواب از دیدن دوباره کابوس اضطراب دارد
-
مشکلات تمرکز یا حافظه و فرد همیشه در فکر تصاویر کابوس خویش است
-
خواب آلودگی، خستگی یا کمبود انرژی در طول روز
-
مشکل در عملکرد فرد در کار، مدرسه یا فعالیتهای اجتماعی
-
مشکلات رفتاری مربوط به زمان خواب یا ترس از تاریکی
-
اگر کودک فرد مبتلا به اختلال کابوس باشد میتواند موجب اختلال در خواب والدین شود
تشخیص اختلال کابوس شبانه
هیچ تست معمولی برای تشخیص اختلال کابوس شبانه وجود ندارد. کابوس ها تنها در صورتی خطرناک تلقی می شوند که باعث ناراحتی شما می شوند یا شما را از خواب کافی محروم می کنند. برای تشخیص اختلال کابوس شبانه، پزشک سابقه پزشکی و علائم شما را بررسی می کند. ارزیابی شما ممکن است شامل موارد زیر باشد:
معاینه : ممکن است یک معاینه فیزیکی داشته باشید تا شرایطی را که ممکن است به کابوس کمک کند، شناسایی کنید. اگر کابوس های مکرر نشان دهنده اضطراب درونی شما باشد، پزشک ممکن است شما را به یک متخصص بهداشت روان ارجاع دهد.
بحث پیرامون علائم : اختلال کابوس معمولا بر اساس توصیف تجربیات شما تشخیص داده می شود. پزشک ممکن است درباره سابقه خانوادگی مشکلات خواب شما سوال کند. پزشک شما همچنین ممکن است از شما یا شریک زندگی خود در مورد رفتارهای خواب شما بپرسد و در مورد احتمال اختلالات دیگر خواب، در صورت نیاز، بحث کنید.
مطالعه خواب شبانه (پلی سومنوگرافی) : اگر خواب شما به شدت آشفته باشد، ممکن است پزشک یک مطالعه خواب طولانی مدت برای کمک به تعیین اینکه آیا کابوس ها به اختلال خواب دیگری مربوط می شود یا خیر، توصیه کند. سنسورهایی که در بدن شما قرار می گیرند امواج مغزی، میزان اکسیژن خون، ضربان قلب و تنفس و همچنین حرکات چشم و پای شما را در حالی که خواب هستید ارزیابی می کند. شما می توانید از خودتان فیلم برداری کنید تا رفتار خود را در طول چرخه خواب ثبت کنید.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم
کابوسهای گاه گدار جایی برای نگرانی ندارند. اگر کابوسهای فرد شرایط زیر را داشته باشد باید به پزشک مراجعه کند:
-
مکرراً رخ داده و مداوم باشد
-
به طور مرتب خواب را مختل کند
-
سبب ترس از خوابیدن شود
-
سبب مشکلات رفتاری در طول روز یا سختی در عملکرد شود
درمان اختلال کابوس شبانه
درمان کابوس معمولا ضروری نیست. با این حال، اگر کابوس باعث ناراحتی یا اختلال خواب و اشکال در عملکرد روزانه شما شود، ممکن است درمان مدنظر باشد.
علت اختلال کابوس شبانه به تعیین درمان کمک می کند. گزینه های درمان ممکن است عبارتند از:
درمان پزشکی : اگر کابوس ها با یک وضعیت پزشکی مرتبط هستند، درمان با رفع مشکل مطابقت دارد.
درمان استرس یا اضطراب : اگر یک وضعیت روانی مانند استرس یا اضطراب در طی اختلال ایجاد شود، پزشک شما ممکن است تکنیک های کاهش استرس، مشاوره یا درمان توسط متخصص بهداشت روان را پیشنهاد کند.
دارو درمانی : برای درمان اختلال کابوس شبانه، داروها به ندرت مورد استفاده قرار می گیرد. با این حال، ممکن است دارو برای مشکلات مرتبط با PTSD توصیه شود.