وسواس شستشو

در واقع وسواس فکری و عملی به اختلال اضطرابی در افراد گفته می شود و افراد مبتلا به آن معمولا دارای ترس و اضطراب هستند، قابلیت کنترل افکار خود را ندارند و معمولا رفتار های تکراری ایی از خود نشان می دهند (شستشو وسایل و …). این افراد از وسواس خود آگاهی کامل دارند اما متاسفانه قادر به کنترل کردن آن نیستند و عملا این وسواس کنترل آن ها را به دست خود می گیرد و درمان وسواس شستشو برای این افراد بسیار ضروری است چون در غیر این صورت زندگی آن ها می تواند کاملا مختل شود.

وسواس فکری عملی با نام علمی Obsessive Compulsive Disorder  شناخته می شود و به دلیل طولانی بودن این اسم، از مخفف آن استفاده می کنند ( OCD  ). درمان وسواس شستشو در اوایل می تواند بسیار راحت تر باشد زیرا در این مرحله درجه وسواس افراد آنجنان زیاد نیست و به همین دلیل درمان آن راحت تر خواهد بود.

در اوایل این وسواس، افراد دائما فکر می کنند که چیز های اطرافشان کثیف است، اجزای بدن خودشان مانند دست و صورتشان تمیز نیست و به همین دلیل شروع به شستن آن ها می کنند اما با این شستشو عطش آن ها به شستشو نه تنها کمتر نمی شود بلکه جدی تر می شود و این شستشو را با دقت و ظرافت بسیار بیشتری انجام می دهند با این وجود باز هم وسواس آن ها رفع نمی شود زیرا مغز آن ها به این باور می رسد که توان تمیز کردن چیز ها را ندارد و به همین دلیل افراد بیشتر وقت خود را صرف این کار می کنند و در زندگیشان با اختلال جدی مواجه می شوند.

ویژگی‌های وسواس شستشو

نشانه های وسواس در نوع وسواس شستشو بیشتر به صورت نگرانی افراطی نسبت به آلودگی بدن و یا لباس‌ها بروز می‌کند. در ابتدا فرد وسواسی پس از دیدن و یا مواجهه فکری با عامل تحریک کننده به شستن روی می‌آورند.

مثلا خانمی را فرض کنید که پرستار است و هربار دیدن خون، باعث می‌شود او احساس کند که آلوده شده و مجبور است دست‌های خود را بشوید. فرد پس از دیدن خون یک بار دست‌ها را شسته و احساس آرامش می‌کند اما رفته رفته، کاهش اضطراب در گرو شستن بیشتر خواهد بود و فرد برای رسیدن به آرامش باید بارها و بارها شستن را تکرار کند.

تا جایی که ممکن است احساس درماندگی کند، پوست دستانش از بین برود و یا در مسائل کاری و خانوادگی به مشکل بربخورد. در این حین حمام فرد نیز طولانی و طولانی‌تر می‌شود تا جایی که گاها در یکروز ۱۲ ساعت اش را در حمام می‌گذراند.

پس از مدتی بر خلاف تصور عامه مردم افرادی که وسواس شستشو دارند، به دلیل ناتوانی در انرژی گذاشتن برای شستشو، مجبور می‌شوند تا دیر به دیر به حمام رفته گاها در طول هفته یک بار هم حمام نمی‌کنند.

این وضعیت آن‌ها را کلافه‌تر از گذشته می‌کند. گاهی این نگرانی‌ها به قدری زیاد می‌شود که فرد را دچار اضطراب‌های ناتوان کننده‌ای می‌کند و تنها دیگر کثیفی نیست که فرد را آزار می‌دهد بلکه احساس دلشوره او را از شروع انجام کار باز بدارد.

نشانه‌های بیماران وسواس شستشو

برای درمان وسواس شستشو ابتدا باید به خوبی با علائم آشنا شوید.

1. ترس:

این افراد به‌طور مداوم از این می‌ترسند که آلودگی‌ها می‌خواهند به آن‌ها آسیب بزنند، پس در تمامی لحظات نگران و مضطرب هستند.

2. اجبار:
افکار وسواسی فرد را مجبور می‌کنند تا یک عمل مثل شستشوی دست‌ها را انجام دهد و تا زمانی که اینکار را نکند به آرامش نخواهد رسید و جالب است که این طرز رفتار شبیه به رفتار افراد معتاد به مواد مخدر است.

3. ناتوانی:

ین افراد زمانی که با آلودگی مواجه می‌شوند قادر به کنترل خود نیستند.

4. دقت و نظم:
فرد در انجام رفتار وسواسی مانند شستن دست‌ها از دفعات مشخصی استفاده می‌کند و تا زمانی که به تعداد موردنظر عمل شستن را انجام ندهد خیالش از بابت آلودگی آسوده نمی‌شود.

خانواده می‌تواند تاثیر زیادی در شکل‌گیری بیماری وسواس در فرد داشته باشد بطور مثال پدر و مادر وسواس فرزندانی وسواس را تربیت می‌کنند و والدینی که در تربیت فرزندان خود بخصوص در موضوعات پاکیزگی سخت‌گیری زیادی را اعمال می کنند فرزندان خود را دچار این بیماری خواهند کرد و حال این نکته قابل‌ تأمل است که والدین فرد را وسواس بار می‌آورند اما در درمان آن مثل درمان بیماری وسواس شستشو خود را کنار می‌کشند و فرد با بیماری خود تنها می‌ماند بدون آنکه بداند ریشه این بیماری از کودکی و خانواده او می باشد.

درمان

رفتاردرمانی

این روش درمانی از دل یک سنت نظریِ پرمایه در روان‌شناسی موسوم به شناخت‌ـ‌رفتاردرمانی اقتباس شده است. درمانگران می‌توانند این روش را که بر پنج مرحله استوار است، چرخه‌وار تکرار کنند تا وسواس بیمار به‌تدریج برطرف شود.

-طبقه‌بندی ترس‌ها: بیمار ابتدا باید به کمک درمانگر آلودگی‌هایی را که هراس‌انگیز می‌پندارد، بر اساس شدت ترس از شدیدترین به ضعیف‌ترین فهرست کند. برای مثال شاید یک فرد مبتلا به وسواس شستشو بتواند دستمالی را که روی زمین افتاده علی‌رغم کثیفی تحمل کند، اما نتواند به کف زمین در صورتی‌که حسابی برق نیفتاده باشد مستقیما دست بزند. دستگیره‌ی در، نشیمنگاه توالت فرنگی و دستگیره‌‌ی داخل واگن مترو از جمله‌ی دیگر مواردی هستند که می‌توانند در این فهرست جای بگیرند.

-خودنظارتی: ثبت تعداد دفعات شستشوی دست‌ها در مبتلایان به وسواس شستشو در بهبود علائم بیماری مؤثر است. خودنظارتی در مراحل بعدی درمان، به‌ویژه زمانی که مرحله‌ی مواجهه‌سازی و جلوگیری از پاسخ (پاسخ‌=‌شستشو) آغاز می‌شود، در پیگیری میزان موفقیت بیمار در انجام تمرینات رفتاری کاربرد دارد. فرد می‌تواند از طریق خودنظارتی به میزان بهبود علائم وسواس در طول دوره‌ی درمان پی ببرد. بنابراین وقتی بیمار پیشرفت هفتگی خود را به اتفاق درمانگر بررسی می‌کند، راحت‌تر و دقیق‌تر می‌تواند به خاطر بیاورد که پیشرفت این هفته‌ی او چگونه و تحت چه شرایطی حاصل شده است. برای مثال فرد ممکن است در سه روز نخست آغاز تمرینات خیلی خوب عمل کند، اما چند روز قبل از ملاقات بعدی با درمانگر در اجرای تمرینات و کنترل رفتارهای وسواس‌گونه‌ی خود دچار مشکل شود. این بیمار اگر طرز رفتار خود را با جدیت پیگیری و ثبت نکند، ممکن است خودش یا حتی درمانگر را به این اشتباه بیندازد که هیچ پیشرفتی از جلسه‌ی قبل نداشته است، حال آنکه اگر فرم‌های خودنظارتی را به‌دقت پر کند معلوم می‌شود که پیشرفت داشته و فقط میزان پیشرفت او در مقایسه با روزهای نخست اندکی متغیر بوده است.

-مواجهه‌سازی و جلوگیری از پاسخ: در این مرحله درمانگر باید بیمار را با هریک از موارد فهرست بالا مواجه کند (درمانگر باید از آخرین مورد فهرست که کمترین ترس را در بیمار ایجاد می‌کند شروع کند)، اما فرد نباید پس از مواجهه با آلودگی دست به شستشوی وسواس‌گونه بزند. مواجهه‌سازی از افکار وسواس‌گونه‌ی بیمار در مورد کثیفی یا تمیزی جلوگیری می‌کند و علائم بیماری را سریع‌تر رو به بهبود می‌برد. مزیت دیگر مواجهه‌سازی جلوگیری از «اثر تقابل» است. البته این مرحله برای افرادی که شدیدا به پرهیز از آلودگی‌ها اصرار دارند رنج‌آورتر است.

-مواجهه‌سازی مجدد: بیمار پس از شستن دست‌ها (قطعا شستن غیر وسواس‌گونه‌ی دست‌ها به‌علت ضرورت رعایت بهداشت هیچ ممانعتی ندارد) باید مجددا در معرض آلودگی قرار بگیرد. گاهی بیماران از مواجهه‌ی مجدد با آلودگی مقاومت می‌کنند، اما این استراتژی روند درمان را سرعت می‌بخشد. هدف از تکرار مواجهه‌ این است که بیمار بپذیرد پرهیز از آلودگی اجتناب‌ناپذیر است و همیشه نمی‌تواند کاملا تمیز باشد. درمان تردید بیمار در مورد تمیزی هدف دیگر مواجهه‌سازی مجدد است، یعنی درمانگر با تکرار مواجهه به فرد القا می‌کند که می‌تواند علی‌رغم آلوده شدن هنوز احساس تمیزی کند.

-مسائل قراردادی: روند درمان وسواس شستشو و جلو بردن مواجهه‌سازی بیمار با تک‌تک مواردی که در مرحله‌ی آغازین فهرست شده‌اند مانند یک توافق قراردادی است، حال آنکه فرد در زندگی روزمره به احتمال زیاد با آلودگی‌های هراس‌انگیز دیگری نیز مواجه خواهد شد که شاید در این فهرست نباشند. بیمار می‌تواند پس از مواجهه با مواردی که در فهرست نیستند عمل شستشو را انجام بدهد، اما فورا باید خود را با یکی از مواردی که جزء فهرست است مواجه کند. برای مثال شاید بیمار و درمانگر توافق کرده باشند که فرد فعلا به دستگیره‌‌ی در دست بزند و سعی کند از آلودگی دستگیره‌ی در نترسد، اما تا اطلاع ثانوی دستگیره‌ی در سرویس بهداشتی شامل این توافق نیست. حال اگر بیمار احیانا به دستگیره‌ی در سرویس بهداشتی دست زد، توصیه می‌شود فورا پس از شستن دست‌ها به دستگیره‌ی در جای دیگری غیر از سرویس بهداشتی دست بزند.

شناخت‌درمانی

شناخت‌درمانی در چند سال گذشته به تکامل قابل ملاحظه‌ای در حوزه‌ی بهبود علائم اختلال وسواس فکری‌ـ‌‌‌عملی دست یافته است. این روش اکنون فقط حالت مباحثه‌ای ندارد، بلکه بیمار و درمانگر باید با همکاری یک‌دیگر به دنبال راهکارهایی بگردند تا باورهای غلط بیمار در مورد آلودگی اصلاح شوند. برای مثال مبتلایانی که از آسیب زدن به دیگران می‌ترسند، به عقیده‌ی خودشان در قبال خیلی چیزها مسئول هستند و باید روی هر موقعیتی به اندازه‌ی کافی کنترل داشته باشند. اصلاح این قبیل باورهای غلط در کانون توجه این روش تکامل‌یافته قرار دارد.

کمال‌گرایی، تفکر احتمال‌گرا و آمیختگی فکر‌ـ‌‌‌عمل نمونه‌های دیگری از باورهای غلط در مبتلایان به وسواس شستشوست. بیمار به‌‌موجب کمال‌گرایی تصور می‌کند که باید در همه یا اکثر فعالیت‌ها که شستشو نیز یکی از آنهاست، بدون نقص عمل کند. در تفکر احتمال‌گرا فرد به واقعیت پیوستن هر فکری را محتمل می‌داند. برخی بیماران نیز به‌علت باور به آمیختگی فکر‌ـ‌‌‌‌عمل مایلند افکار را با اعمال مرتبط با آنها یکسان بشمارند. برای مثال بیمار معتقد است همین که پیش خودش فکر کند تمیز نیست، یعنی اینکه خودش را کثیف خواهد کرد یا اگر فکر کند به کسی آسیب می‌رساند، یعنی واقعا عمل آسیب رساندن را انجام خواهد داد.

شناخت‌درمانی اگر با رفتاردرمانی (همان مراحل پنج‌گانه‌ای که در بالا تشریح شد) همراه شود می‌تواند موفقیت‌آمیز باشد. عده‌ای از درمانگران معتقدند شناخت‌درمانی به‌تنهایی تأثیر بسزایی در روند درمان ندارد، اما مشاهده شده است که وقتی با رفتاردرمانی ادغام می‌شود بیماران در انجام تمرینات رفتاری موفق‌تر عمل می‌کنند.

پایداری درمان

اغلب مبتلایان به وسواس شستشو در صورت پیگیری درمان بهبود پیدا می‌کنند، اما مهم این است که درمان دارای اثرات پایدار باشد و علائم بیماری پس از مدت کوتاهی عود نکند. انجام بسیاری از تمرینات رفتاری وقتی بیمار به پایان دوره‌ی درمان می‌رسد دیگر آزاردهنده و اضطراب‌آور نیستند، با این حال بیمار باید حتی پس از اتمام جلسات درمان هم‌چنان به انجام تمریناتی که پیش‌تر باعث آزار و اضطراب او می‌شدند ادامه بدهد. تداوم خوددرمانی باعث پایداری بهبود حاصل‌شده می‌شود. درست همان‌طور که ورزش منظم برای حفظ سلامتی بدن ضروری است، مبتلایان به وسواس شستشو نیز برای پایداری نتایج مثبت درمان به انجام مداوم تمرینات ذهنی و رفتاری نیاز دارند تا به‌لحاظ ذهنی سالم بمانند. اگر لزوم ادامه‌ی این تمرینات را هنوز درک نکرده‌اید، شاید بهتر باشد این ضرورت را به مسواک زدن تشبیه کنیم و مؤکدا یادآور شویم که انجام تمرینات رفتاری به منزله‌ی مسواک زدن ذهن است و از برگشت بیماری جلوگیری می‌کند.

دارو درمانی و وسواس

اگر می‌خواهید برای درمان خود و خلاص شدن از دست وسواس دارو مصرف کنید حتماً باید با یک روان‌پزشک دارای صلاحیت مشورت کنید. قرص یا دارو شفابخش برای درمان وسواس وجود ندارد اما داروها می‌توانند آشفتگی‌هایی را که وسواس در شما بوجود می‌آورد را کم کنند.داروها می توانند فعالیت آن بخش از مغز که در وسواس شما تاثیرگذار است را بهبود دهند. متأسفانه پس از قطع داروها فواید و تأثیرات آن‌ها نیز قطع خواهد شد اما دستاوردهای درمان رفتاری و شناختی ادامه دار خواهند بود زیرا به شما می‌آموزند که چگونه رفتار کنید و به نتیجه برسید.

بررسی یک مراجع مبتلا به وسواس

برای اطلاع بیشتر در مورد اختلال وسواس شستشو نمونه‌ای واقعی را در ادامه شرح داده‌ایم. نازنین یک خانم ۳۳ ساله است. او پرستار است و مبتلا به وسواس شستشو می‌باشد. او قبلا هر روز حمام می‌کرد و رفته رفته زمام حمام کردن او بیشتر شده تا جایی که هر نوبت حمام او حدود ۷۰ دقیقه طول می‌کشد. همچنین این خانم مجبور است تا هنگام دیدن بیماران دستان خود را مدام بشوید. این شستشو دستان در روز به ۳۰ بار در ساعت می‌رسد.

مدل درمان شناختی رفتاری به این فرد کمک می‌کند تا اول افکار وسواسی را در ذهن خود خنثی کند، سپس بتواند با انجام تمریناتی که به توصیه درمانگر ارائه شده به هدف برسد. این امر با یک برنامه زمانی در درمان باعث می‌شود تا فرد بتواند کنترل وسواس را در دست بگیرد و بیماری را از میان بردارد. درمان این نوع بیماری بدون استفاده از کمک مشاوره وسواس امکان پذیر نمی‌باشد.

 

 برای دریافت وقت مشاوره باکلینیک روانشناختی رسش با شماره۸۸۹۷۰۴۹۴-۰۲۱تماس بگیرید