فوبیا چیست؟
ترس شدید یا بیمارگونه که در روانشناسی به هراس یا فوبیا (به انگلیسی: phobia) شهرت دارد عبارت است از نوعی بیمارگونه و پایدار از ترس در فرد که باعث اختلال در زندگی روزمره وی می‌شود. بر خلاف ترس معمولی که واکنشی زودگذر و طبیعی به یک عامل خطرناک خارجی است، هراس بیشتر ترس از قرار گرفتن در یک موقعیت خطرناک است مانند ترس از پرواز یا ماشین‌سواری. در برخی موارد، فرد هرگز در تماس با چیزی که از آن می‌ترسد نبوده‌است.[۱]
هراس‌زدگی (فوبیا)، ترس نامعقول و شدید از یک موضوع، یک موقعیت یا یک شیئ است. در واقع با اینکه فرد می‌داند ترسش نامعقول است ولی توانایی کنترل آن را ندارد و اگر در معرض آنچه که از آن «هراس» دارد، قرار بگیرد موجی از اضطراب، ترس شدید و حتی وحشتزدگی بر او چیره می‌شود و این تجربه چنان برایش ناخوشایند است که سعی می‌کند همیشه از آن مورد «هراس آور» دوری کند. در میان اختلال اضطراب، «فوبیاها» از همه شایع ترند. سالانه ۷٫۸ ٪ از بزرگ‌سالان آمریکایی از یکی از انواع هراس‌زدگی رنج می‌برند و هراس‌های بیمارگونه، شایع‌ترین اختلال روانشناختی در میان زنان و دومین اختلال شایع در میان مردان سنین بالای ۱۵ سال است.
ترس یک واکنش طبیعی بشر هنگام مواجهه با خطر است که هدف محافظتی دارد. هنگام مواجهه با خطر، دستگاه عصبی سمپاتیک با ترشح آدرنالین آمادگی «مبارزه یا فرار» را ایجاد می‌سازد. آدرنالین موجب افزایش ضربان قلب و جریان خون در عضلات بدن می‌شود و در نتیجه فرد می‌تواند در شرایط اضطراری بهتر عکس العمل نشان دهد. همچنین میزان قند خون نیز بالا می‌رود. در چنین شرایطی، جسم و روح آماده عمل است. پس در موقعیت‌های خطرناک، ترس، طبیعی و حتی مفید است. اما فوبیا، ترس بیمارگونه یی است که به شدت مبالغه‌آمیز و حتی توهمی است.
دلایل ابتلا به فوبیا:
علت اصلی این اختلال ناشناخته است، اما دلایل احتمالی آن عبارتست از یک واكنش یادگرفته شده (شکل گرفته در ذهن) مثلاً ناشی از تماس با فرد دیگر دارای همین ترس مشابه، یا داشتن تجربه یک ترس اولیه که قبل تر همراه با یک شیئ یا موقعیت خاص بوده است.
برای دریافت وقت مشاوره با کیلینیک روانشناختی رسش با شماره88970494-021تماس بگیرین
چند عامل افزایش‌دهنده:
۱. سابقه خانوادگی در اضطراب
۲. اضطراب ناشی از جدایی در دوران كودكی
۳. سایر اختلالات روانی
۴. شخصیبت كمال‌گرایی
از نظر رفتاردرمانی ریشه فوبیا در چیست؟
اکثر متخصصان معتقدند که ترس و فوبی هایی که شدید هستند، ریشه ژنتیکی دارند. یعنی افرادی حتما در سابقه خانوادگی این علائم را داشته اند. اما یک سری از روان شناس های مثل رفتارگراها معتقدند که لزوما ژنتیکی نیست و ممکن است یاد گرفته شده باشد؛ مثلا اتفاقی برای فرد در دوران بچگی افتاده و ا ترسیده است. پس آن ترس در ذهنش می ماند و هر اتفاق مشابهی برایش بیفتد. همان خاطره و ترس اولیه زنده و تداعی می شود.
نشانه های ابتلا به فوبیا:
نشانه های جسمی فوبیا با نشانه های واکنش «مبارزه یا فرار» بدن به هنگام رویارویی با یک خطر واقعی، یکسان بوده و گستره ی اضطراب و ترس می تواند از یک دلهره و ترس ساده تا یک حمله «وحشتزدگی» متفاوت باشد. از نشانه های شایع فوبیا می توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. تپش قلب
۲. تعریق
۳. لرزش بدن
۴. گُرگرفتگی
۵. حالت تهوع
۶. افکار و تصورات منفی و مضطرب‌کننده
برای دریافت وقت مشاوره با کیلینیک روانشناختی رسش با شماره88970494-021تماس بگیرین
فوبیا چه زمانی دردسرساز می‌شود؟
در اصل فوبیاها در مکان‌ها یا موقعیت‌های گسترده‌تر دردسرساز می‌شوند. برای مثال، علائم ترس از ارتفاع می‌تواند با رانندگی روی پل‌های مرتفع بروز کند. همچنین ترس از فضاهای محصور یا تنگناهراسی می‌تواند با سوار شدن به آسانسور یا استفاده از دستشویی کوچک تشدید شود. افرادی که این فوبی‌ها را دارند، ممکن است، نیاز به ایجاد تغییرات چشمگیر در زندگی خود باشند. در موارد شدید، فوبی ممکن است، عامل تعیین کننده اشتغال، محل کار، مسیر رانندگی، فعالیت‌های اجتماعی و تفریحی، یا محیط خانه شخص باشد.
انواع فوبیا های خاص
فوبیا های خاص انواع گوناگونی دارند. ممکن است فرد همزمان به چند فوبیا مبتلا باشد ولی به طور کلی به پنج طبقه تقسیم می شوند:
1) فوبیای حیوانات
در طبقه فوبیای حیوانات، محرکی که فوبیا را ایجاد می کند، حیوانات هستند. حتما لازم نیست فرد در مواجهه واقعی با حیوان قرار بگیرد. دیدن تصاویر و یا حتی تصور کردن حیوانی که فرد از آن فوبیا دارد نیز موجب واکنش اضطرابی می شود. 9 تا از شایع ترین فوبیاهای حیوانات عبارت اند از:
1) ترس از عنکبوت یا Arachnophobia
2) ترس از مار یا Ophidiophobia
3) ترس از زنبور یا Spheksophobia
4) ترس از پرنده یا Ornithophobia
5) ترس از موش یا Musophobia
6) ترس از ماهی یا Ichthyophobia
7) ترس از سگ یا Cynophobia
8) ترس از سوسک یا Entomophobia
9) ترس از گربه یا Entomophobia
2) فوبیای محیط های طبیعی
در فوبیای محیط های طبیعی فرد مبتلا از پدیده های طبیعی می ترسد. شایع ترین این فوبیا ها عبارت اند از:
-ترس از ارتفاعات یا Acrophobia
– ترس از طوفان و رعد و برق یا Astraphobia
-ترس از آب یا Aquaphobia
3) فوبیای خون، تزریق و جراحت یا (BII)
در فوبیای خون که تقریبا در 3 تا 4 درصد جمعیت روی می دهد، فرد از دیدن خون و یا هر فرایندی که منجر به دیدن خون شود مانند تزریق، عمل جراحی، جراحت و… می ترسد. در نوع شدید این فوبیا فرد از رفتن به مکان هایی که احتمال می دهد، در آنجا خون ببیند، مانند بیمارستان نیز پرهیز می کند.
4) فوبیای اعمال و فرایند ها
در فوبیای اعمال و فرایند ها، فرد مبتلا از اعمال و فرایند های مشخصی می ترسد که به معروف ترین آن ها اشاره میکنیم:
-ترس از رانندگی کردن یا Vehophobia
-ترس از پرواز یا Aerophobia
-ترس از بودن در مکان های بسته مانند آسانسور یا Claustrophobia
5) سایر فوبیا ها
از جمله ترس از اشیا و احساسات دیگر می توان به موارد زیر اشاره داشت:
– ترس از دکمه یا Koumpounophobia
– ترس از دلقک یا Coulrophobia
-ترس خفگی Pseudodysphagia
– ترس از تهوع داشتن یا Emetophobia
برای دریافت وقت مشاوره با کیلینیک روانشناختی رسش با شماره88970494-021تماس بگیرین
انواع فوبیا های فرعی
فوبیاهای فرعی در راهنمای تشخیصی آماری بیماری های روانی ( DSM) به صورت رسمی وجود ندارند، اما نیازمند توجه بالینی هستند.
معروف ترین این فوبیا ها عبارت اند از :
-
ترس از حفره های نا متقارنیا Trypophobia
-
ترس از مرگیا Thanatophobia
-
ترس از تنها بودنیا Monophobia
-
ترس از تاریکییا Nyctophobia
انواع فوبیا در بستر فرهنگ
تفاوت های فرهنگی، می تواند عاملی تاثیر گذار در ابتلا به انواع فوبیا باشد. به عنوان مثال در مورد فوبیای حیوانات، در جوامع غربی ترس از عنکبوت شایع تر است، در حالی که در جوامع شرقی مانند ایران و هند ترس از سوسک بیشتر مشاهده می شود. فوبیا هایی نیز وجود دارد که مختص به یک فرهنگ خاص است که به معروف ترین آن ها اشاره می کنیم:
1- تای جین-کیوفو شو: نوعی سندروم ژاپنی است که ویژگی آن ترس از خجالت زده کردن دیگران و توهین به آن هاست.
2- زار: یعنی ترس از تسخیر شدن توسط ارواح خبیثه. این ترس می تواند با علائمی مانند فریاد زدن و کوبیدن سر به دیوار همراه باشد. این فوبیا مخصوص آفریقای شمالی و خاورمیانه است.
3-کورو: مشخصه اصلی این فوبیا اضطراب ناگهانی و شدید از اینکه آلت تناسلی عقب نشینی کرده و وارد بدن شود و منجر به مرگ شود. این نوع فوبیا در مالزی، چین و تایلند شایع است.
آیا فوبیا می تواند موجب بروز علائم شود، مثلا کسی که از دندان پزشکی می ترسد، دچار درد دندان شود؟
کسی که فوبی بیماری دارد، مدام خودش و بدنش را بررسی می کند و به دنبال علائمی شبیه به آن بیماری در خودش می گردد تا ثابت کند آن بیماری را دارد. یک نکته جالب در رابطه با فوبی بیماری این است که اگر فرد واقعا آن بیماری مبتلا شود، فوبی از بین می رود! مثلا کسی که فوبی سرطان دارد، زمانی که واقعا مبتلا شود، فوبی کم کم از بین می رود؛ چون با آن از نزدیک مواجه شده است.
در رابطه با دندان پزشکی و موارد مشابه ممکن است به دلیل ترس از چیزی بعضی علائم تشدید شود. یک سری هورمون ها ترشح می شوند که می توانند علائم بدنی برجای گذارند. کسی که مضطرب است، ضربان قلبش افزایش پیدا می کند، فشار خونش افزایش می یابد و حتی ممکن است کسی که از حمله قلبی می ترسد قلب درد بگیرد!
این به دلیل فوبی نیست به دلیل علائم شناختی و هیجانی است که تجربه می کند و از نظر فیزیولوژی اتفاقاتی در بدن می افتد. خیلی وقت ها هم واقعا قلب در نمی گیرند، بلکه فقط یک ترس از بیماری را عینا تجربه می کنند.
یک اختلالی داریم به نام اختلال وحشت زدگی. فردی که این مشکل را دارد علائم شدیدی را تجربه می کند می ترسد بمیرد. در طول درمان به فرد گفته می شود این علائم به دلیل ترس به وجود آمده و منجر به بیماری نمی شوند. اگر فرد این آگاهی را کسب کند، شدت ترس او در حملات بعدی کاهش خواهدیافت.
پیشگیری
هیچ راهی برای جلوگیری از آغاز یک فوبیا وجود ندارد. با این حال، درمان می تواند تأثیر منفی اختلال را کاهش دهد
درمان فوبیا چیست؟
روان تحلیلی
همه ترس ها قرار نیست درمان شوند مگر اینکه در عملکرد روزانه فرد اختلال ایجاد کرده باشد. برای فوبی دو دسته درمان در سال های اخیر بسیار موفق بوده است. یکی درمان های روان تحلیلی و دیگری رفتاردرمانی. در درمان های روان تحلیلی به افراد کمک می شود ترس هایی که ریشه در ناخودآگاه آن ها دارد کشف شود. به عبارت دیگر فرد با ترس های دوران کودکی خودش مواجه می شود و به کمک درمانگر این ترس ها تحلیل و تفسیر می شوند تا آگاهی اش نسبت به اتفاقی که در گذشته افتاده و به علائمش افزایش پیدا کند. معمولا درمان هایی که با رجوع به گذشته انجام می شوند به زمان بیشتری احتیاج دارند.
رفتاردرمانی
یک دسته دیگر رفتاردرمانی است که از تکنیک های کارآمدی در درمان فوبی استفاده می کنند مثل تکنیک «مواجه سازی». به این صورت که به فرد کمک می کنند با ترسش مواجه شود؛ البته اشکال ترس ها با هم متفاوت هستند، مثلا فردی که ترس از فضاهای بسته دارد و از سوار شدن به آسانسور می ترسد ممکن است تا درب آسانسور را می بیند ترسش شروع شود. فردی دیگری ممکن است با رفتن داخل آسانسور این حس را تجربه کند. فرد دیگری ممکن است حتی از رفتن به ساختمان هایی که آسانسور دارند اجتناب کند؛ پس بنابراین تکنیک مواجه سازی در افراد مختلف متفاوت است. در درجه اول باید میزان ترس بررسی و ارزیابی شود.
گاهی وقت ها افراد در ذهنشان می توانند با ترسشان مواجه شوند و فقط در هنگام مواجه واقعی می ترسند، اما گاهی کسی که فوبیا مثلا فوبی گربه دارد حتی نمی تواند عکس گربه را هم ببیند. بعد از ارزیابی میزان شدت، برنامه درمانی برای افراد مختلف در نظر گرفته می شود. برای کسی که شدت ترس بسیار بالایی دارد، از مواجهه حضوری استفاده نمی شود و در ابتدا فرد آن صحنه ها را ذره ذره در ذهنش مجسم می کند. به محض اینکه در ذهنشان به آن موقعیت نزدیک می شوند، درمانگر با آموزش مهارت هایی مثل آرام سازی به آن ها کمک می کند آرامش خودشان را حفظ کنند. بعد که علائم ترس کم شد و فرد توانست مواجهه را در سطح ذهنی انجام دهد در مرحله بعد، مواجه سازی حضوری انجام می شود. شاید روز اول باید با فرد دیگری تا نزدیک آسانسور برود و بار دوم تا دم آسانسور برود و..
درمان شناختی_ رفتاری
در درمان شناختی رفتاری کمک می شود تا از تاثیر نحوه تفکر خود در بروز نشانه های اضطراب آگاه شوید و به بینش و درک بهتری از مسائلی که عامل هراس و محرک ایجاد فوبیا در شماست، برسید. به این شکل می توانید افکار نادرست خود را اصلاح کنید. در حقیقت روشن می شود که موضوع فوبیا خطری برای شما ندارد. در شناخت درمانی باورها بررسی شده و روی آن ها کار می شود چون این باور ها باعث ادامه یافتن ترس و اضطراب یا شدت یافتن فوبیا می شود. از جمله این تکنیک ها می توان به بازسازی شناختی، مواجهه درمانی، یادگیری مشاهده ای اشاره کرد.
سلام من امتو فوبیا دارم راهکارش غیر دکتر و روانشناس چیه؟ خانوادم اعتقادی به روانشناس ندارن هزینشو نمیدن
لطفا کمکم کنید واقعا نیاز دارم به درمانش یذره که حالت تهوع میگیرم خودمو میبازم و دست و پامو گم میکنم
سلام وقت بخیر،شما میتونید از مشاوره رایگان تلفنی رسش استفاده کنید، برای مشاوره رایگان با دکتر علیزاده با مرکز تماس بگیرین