خوابگردی (به انگلیسی: somnambulism) قدم زدن و انجام دادن کارهایی به صورت نیمهخودکار در ضمن خواب است بیآنکه شخص در بیداری آنچه را انجام داده به یاد آورد. اصولاً خوابگردی منشا خانوادگی دارد و ارثی است. خوابگردی یکی از اختلالات خواب است که در رشته روانشناسی خواب مورد مطالعه و بررسی قرار میگیرد. در این حالت بدن بیدار و ذهن در خواب است. در این حالت ممکن است بیمار در خواب راه برود، بدود، لباس بپوشد، حمام یا ادرار کند، رانندگی کند، اشیاء را پرت کند. بر اساس برخی منابع آماری، هجده درصد جمعیت جهان خوابگرد هستند..آمار هم چنین نشان میدهد که ۱۶ درصد کودکان در ایالات متحده آمریکا، خوابگرد هستند. حدود ۸۷ درصد خوابگردان مرد هستند.بعضی خوابگردها در حین خوابگردی چشم خود را نمیبندند. خوابگردی ممکن است زمان کوتاهی مانند ۳۰ ثانیه و ممکن است زمان زیادی مانند ۳۰ دقیقه طول بکشد.
زمان و نحوه خوابگردی
زمان اختلال در اولین قسمت خواب شب اتفاق میافتد. معمولا خوابگرد از جا بلند میشود و از رختخواب بیرون میرود و قدم میزند. اگر فرد خوابگرد را در خلال خواب بیدار کنند، دوباره به رختخواب میرود. نگاه فرد خوابگرد ثابت است و معمولا چشمهای او باز هستند. بعضی از آنها از پلهها بالا میروند و گاهی اعمال کم و بیش پیچیدهای را انجام میدهند. البته علیرغم پیچیدگی اعمال میتوان به کارآمدی و هماهنگی روانی- حرکتی اعمال تردید کرد. وقتی فرد از خواب بر میخیزد معمولا چیزی از راه رفتن و اعمال خود را به یاد نمیآورد.
گاهی خوابگردی همراه با تظاهرات وحشت مشاهده شده است. در اینصورت اگر اطرافیان ، کودک را بیدار کنند، ممکن است موجب پرخاشگری او بشود. خوابگردی ، در پسران بیشتر مشاهده شده است و غالبا در سوابق خانوادگی آنها چنین اختلالی وجود داشته است فراوانی این اختلال را در بچهها 1 تا 5 درصد گزارش کردهاند و عموما تا قبل از بلوغ خاموش میشود.
موارد مختلفی ممکن است باعث راه رفتن در خواب شود. این اختلال همچنین ممکن است ریشه ی خانوادگی داشته باشد. همچنین تحقیقات نشان داده اند که برای دوقلو های همسان احتمال راه رفتن بیشتر می باشد. در صورتی که شما مادر، پدر، برادر یا خواهری دارید که در خواب راه می رود، احتمال اینکه شما هم دچار این اختلال شوید 10 برابر بیشتر از افرادی است که در خانواده شان کسی مبتلا به خوابگردی نیست. همچنین اگر شما دارای یکی از نشانه های زیر باشید ممکن است دچار این اختلال بشوید:
-محرومیت از خواب (Sleep deprivation) و نداشتن خواب کافی
-نداشتن برنامه خواب منظم
-داشتن استرس و انواع اختلالات اضطرابی
-مصرف نوشیدنی های الکلی
-مصرف دارو های ضد افسردگی
-مصرف دارو های خواب آور
همچنین برخی بیماری های پزشکی نیز می توانند عامل به وجود آمدن این بیماری باشند که از جمله آنها می توان موارد زیر را مثال زد:
تاكنون روش علمی ویژه ای برای درمان كامل این اختلال در كودكان ابداع نشده است، ولی می توان با به كار بردن روش های زیر میزان خواب گردی كودك را هر چه كمتر كرد:
1- از مصرف داروهای نامتعارف، داروها و قرص های تجویز نشده از سوی پزشك خودداری كنید.
2-از مصرف داروهای خواب آور خودداری كنید.
3-برنامه خواب و بیداری منظمی برای كودك در نظر بگیرید.
4- تمرین های آرام سازی عضلانی، یوگا و مراقبه می تواند موجب كاهش استرس و فشار روانی و بهبود رفتار خواب گردی در كودك شود.
درمان اختلال خوابگردی در کودکان و بزرگسالان
هیچ درمان مشخصی برای خوابگردی وجود ندارد که تاثیری منفی بر سلامت فرد داشته باشد. بااین وجود، روش هایی برای متوقف کردن خوابگردی در کودکان و بزرگسالان وجود دارد که در ادامه به بررسی آنها میپردازیم.
۱. زودتر به رختخواب بروید
خواب زودهنگام و به موقع نخستین راهکار برای متوقف کردن خوابگردی در میان کودکان و بزرگسالان است. خستگی یکی از علل وقوع خوابگردی، کابوس یا دیگر اختلالات خواب است. درنتیجه، خواب زودهنگام یکی از بهترین گزینهها برای از بین بردن پدیده خوابگردی است. به این منظور بهتر است تقریبا ۳۰ دقیقه زودتر از همیشه به رختخواب بروید. این کار همچنین موجب بهبود احساس خواب آلودگی بیش از حد در شما میشود.
۲. ساعت خواب مشخص داشته باشید
لازم است که افراد بزرگسال برنامه منظم و آرامش بخشی برای قبل از خواب خود داشته باشند. همانطور که پیش از این هم گفته شد، خستگی بیش از حد منجر به خوابگردی میشود. بدون شک شما پس از پشت سر گذاشتن یک روز شلوغ و پرکار کاملا خسته خواهید بود. گوش دادن به موسیقی آرامش بخش یا گرفتن یک دوش آب گرم قبل از خواب بهترین گزینه هایی هستند که به شما در داشتن خواب شبانه خوب کمک میکنند.
همچنین لازم است که برنامه مشخص و منظمی برای خواب شبانه و روزانه و ساعت بیدار شدن کودک خود طراحی و اجرا کنید. اجرا این برنامه و دنبال کردن آن حتی در روزهای پایان هفته یا تعطیلات تابستانی از اهمیت ویژهای برخوردار است.این روش ساده اما موثر به شما در متوقف کردن پدیده خوابگردی در کودکان و بزرگسالان کمک بسیار زیادی خواهد کرد.
۳. خواب کافی داشته باشید
علاوه بر سالم نگه داشتن ذهن و جسم، داشتن خواب کافی روش ساده دیگری برای متوقف کردن خوابگردی در کودکان و بزرگسالان به شمار میرود. نداشتن خواب کافی یکی از دلایل رایج در بروز این اختلال است. به همین دلیل است که شما باید زمان بیشتری را در رختخواب خود به سر ببرید تا خواب کافی داشته باشید. اما هرکدام از ما به چه میزان خواب نیاز داریم؟ پژوهشگران سازمان ملی خواب معتقد هستند که افراد بزرگسال به ۷ تا ۹ ساعت، کودکان پیش از سن دبستان به ۱۰ تا ۱۳ ساعت و کودکان دبستانی به ۹ تا ۱۱ ساعت خواب شبانه نیاز دارند. حالا که میدانید به چه میزان خواب شبانه احتیاج دارید پس خواب کافی داشته باشید و سلامت خود را بهبود ببخشید.
۴. استرس را کاهش دهید
امروزه مضطرب و استرسی شدن همه مردم دنیا کار آسانی شده است. فشارهای محیط کار، حاضر شدن در مصاحبههای کاری، شرکت در آزمون ها، شرکت در مسابقات و موارد مشابه شرایط بهوجود آورنده استرس هستند.
همانطور که میدانید استرس یکی از علتهای بروز خوابگردیهای شبانه است و رسیدگی زودهنگام به آن میتواند تاثیرات بسیار زیادی در کیفیت خواب شبانه شما داشته باشد. درحال حاضر روشهای بسیار زیادی برای کاهش سریع استرس وجود دارد. کاهش استرس نه تنها بهترین روش برای مهار خوابگردی در کودکان و بزرگسالان به شمار میرود بلکه در بهبود سلامت فرد نیز بسیار موثر خواهد بود.
۵. از مصرف کافئین در ساعتهای پایانی روز خودداری کنید
تقریبا همه افراد از تاثیرات منفی کافئین بر کیفیت خواب آگاه هستند اما آگاهی عمومی از محصولات دربردارنده کافئین نسبتا کمتر است. هنگامی که صحبت از کافئین مطرح میشود بیشتر مردم تصور میکنند که تنها قهوه دارای کافئین است. در حقیقت، کافئین در تهیه نوشیدنیها و مواد غذایی متعددی مثل چای، نوشابه، شکلات وطعمهای خاصی از بستنیها مورد استفاده قرار میگیرد. محصولات حاوی کافئین را به خوبی بشناسید و از مصرف آنها قبل از خواب پرهیز کنید. با این روش میتوانید خوابگردی را در کودکان و بزرگسالان نیز مهار کنید.
۶. میزان مصرف مایعات در کودکان را کاهش دهید
اگرچه مایعات نقش مهمی در سلامت کودکان دارند اما صرف نظر از ویژگیهای مثبت موجود در آن ها، مصرف مایعات مشکلاتی را برای کودکان به همراه خواهد داشت. هنگامی که کودک با مثانه پُر به رختخواب میرود احتمال خوابگردی در او افزایش مییابد. از این روی، مصرف مایعات شبانه را در کودک خود محدود کنید و مطمئن شوید که کودک شما قبل از خواب به دستشویی رفته است. این روش بسیار موثری برای متوقف کردن خوابگردی در کودکانی است که والدین آنها هیچ شناختی از چگونگی مهار کردن این اختلال ندارند.
۷. تختخواب مناسبی فراهم کنید
بسیاری از افراد از اهمیت تختخواب و تاثیر آن در متوقف کردن خوابگردی در کودکان و بزرگسالان بیخبر هستند.
تختواب و تزئینات آن قطعا تاثیری قابل توجه بر کیفیت خواب فرد و بهویژه خواب کودک خواهد داشت. بهتر است که تختخواب خود را با رنگهای آرامش بخشی مثل زرد، آبی یا سبز مجهز کنید تا بهترین خواب شبانه را تجربه کنید. اتاق خواب کودک شما باید آرام، دنج، راحت، و به اندازه کافی تاریک باشد. دمای اتاق نیز بهتر است کمتر از ۷۵ درجه فارنهایت باشد.
۸. ساعت بیداری مشخصی داشته باشید
یک روش برای درمان افرادی که در خواب راه میروند عبارت است از تعیین ساعت مشخصی برای بیداری هم برای کودکان و هم برای بزرگسالان. در ابتدا بهتر است که رفتار خواب کودک خود را ثبت و یادداشت کنید. پس از آن در روزهای آتی باید کودک خود را تقریبا ۱۵ تا ۳۰ دقیقه قبل از زمان همیشگی از خواب بیدار کنید. بهترین روش برای بیدار کردن کودک این است که او را به آرامی تکان داده و از بخواهید که بیدار شود.
بعلاوه اگر شما هم در خانواده خود فردی دارید که در هنگام خواب راه میرود، لازم است که محیطی امن را برای او بهوجود آورید. برای مثال، تمام درها و پنجرهها را به هنگام شب قفل کنید، اجازه ندهید فردی که در خواب راه میرود در تختخواب طبقه دوم ( در تختهای دو طبقه) بخوابد و باین ترتیب از سقوط او جلوگیری کنید، کلیدها را جایی دور از دسترس نگه داری کنید، اشیاء نوک تیز یا شکستنی را از مجاورت تختخواب او دور نگه دارید.
همچنین هیچ تلاشی برای بیدار کردن فردی که در خواب در حال راه رفتن است نکنید. این کار میتواند اوضاع را وخیم تر یا خطرناک تر کند. درعوض، او را به آرامی به سمت تختخوابش هدایت کنید. اگر پدیده خوابگردی غالبا و مکررا رخ میدهد و با وجود مشکلات دیگری مثل مشکلات تنفسی تشدید میشود، بهتر است برای معاینات پزشکی به پزشک مراجعه کنید.
