سکوت انتخابی در کودکان به چه علت است؟

سکوت انتخابی یا لالی انتخابی یک رفتار شرطی آسیب رسان است که باعث می شود کودک نتواند در بعضی از موقعیتهای اجتماعی صحبت کند; علی رغم اینکه همان کودک در موقعیتهای دیگر به شکل عادی و نرمال صحبت می کند. سکوت انتخابی یک ناتوانی روان‌شناختی است که مانع پیشرفت تحصیلی و اجتماعی شدن می شود.
صحبت نکردن تحت تاثیر چند متغییر است . فضایی که کودک در آنجا قرار دارد (مثل خانه و مدرسه )، افراد موجود در آن فضا و وضعیت و شرایطی که کودک در محیط دارد. کودک باید حداقل در یک محیط یا موقعیت به صورت کاملا نرمال صحبت کند. “محیط خانه محیطی است که کودک تقریبا” همیشه در آنجا صحبت می کند. در حقیقت وقتی کودک در خانه به هیچ وجه و در هیچ شرایط و موقعیتی صحبت نمی کند، این مسائله دلیلی است که کودک سکوت انتخابی ندارد.

سکوت انتخابی یک مشکل مهم روانی و بهداشت عمومی است، به دلیل تأثیری که روی عملکرد اجتماعی، عاطفی و علمی (آموزشی) کودک در دوره بحرانی رشد آنها می گذارد. داده ها نشان می دهد که صحبت نکردن مانع اجتماعی شدن و تحصیلات کودک می شود. این عوامل، همراه با کمبود نسبی آگاهی از اختلال در میان معلمان ،کادر دفتری مدرسه وحتی کارشناسان سلامت روان، نشان می دهد که به بالا بردن آگاهی ومعتبر سازی درمانهای مؤثر نیاز است .

به نظر می رسد که سکوت انتخابی ارتباط نزدیکی با اختلال اضطراب اجتماعی دارد، بیشتر محققان در ارتباط با اضطراب اجتماعی همبودی (وجود همزمان دو بیماری) بالاتر از ۵۰% پیدا کرده اند. بنابر این تعجب آور نیست که اکثر کودکان مبتلا به سکوت انتخابی بازداری رفتاری نشان می دهند ; با این حال تعداد کمی از کودکان مبتلا به سکوت انتخابی بدون اضطراب اجتماعی هستند. سکوت انتخابی با بسیاری از اختلالات دیگر که شامل اختلالهای اضطرابی، تأخیر یا اختلالهای رشد و ارتباطات، اختلال گفتاری و زبان و اختلال دفع همراه است.
از طرف دیگر داده های متناقض وجود دارد مبنی بر اینکه رفتارهای ناسازگار، نافرمان وخصمانه در این کودکان وجود دارد .

عیارهای تشخیص برای سکوت انتخابی

معیارهای تشخیص سکوت انتخابی، از متن تجدید نظر شده کتاب راهنمای تشخیص و آماری اختلالات روانی، نسخه چهارم به شرح زیر است :
الف- عدم صحبت کردن مداوم در موقعیت های خاص اجتماعی (که در آنجا انتظار صحبت کردن وجود دارد ،مثل مدرسه) با وجود اینکه کودک در شرایط دیگر صحبت می کند .
ب- اختلال مانع موفقیت تحصیلی و شغلی و ارتباط اجتماعی می شود.
ج- طول مدت اختلال حداقل یک ماه است (به اولین ماه مدرسه محدود نمی شود )
د- صحبت نکردن به علت عدم آشنایی با زبان گفتاری مورد استفاده دراجتماع نیست.
ه- اختلال به علت اختلال ارتباطی نیست (مثل لکنت زبان) و فقط در طول یک اختلال رشد فراگیر اتفاق نمی افتد مثل اسکیزوفرنی یا اختلال روانپریش دیگر.

ماهیت سکوت انتخابی

سکوت انتخابی معمولا” به عنوان اختلال اضطرابی در نظر گرفته می شود. این اضطراب ممکن است به صحبت کردن کودک محدود شود یا اینکه در حوزه های مختلف زندگی کودک موجود باشد. کودک با سکوت انتخابی معمولا” خجالتی به نظر می آید اما خجالت همیشه جزء سکوت انتخابی نیست. همچنین بعضی از کودکان حتی به نظر نمی رسد مضطرب باشند. به دلیل اینکه در اجتناب از حرف زدن بسیار موفق هستند.

شیوع

لالی انتخابی اختلال بسیار نادری است و در دختران شایعتر از پسران است. این اختلال عموماً مورد غفلت واقع می‌شود و تا زمان مدرسه مورد توجه و رسیدگی بالینی قرار نمی‌گیرد. اضطراب ملاک شایعی در این کودکان است، و ارتباط کودک با یکی از والدین خاصه مادر در بیشتر مواقع با گره‌های روانشناختی همراه است. امکان اینکه این اختلال به عنوان  هراس اجتماعی (اضطراب اجتماعی) مورد درمان قرار گیرد بسیار است. به واقع هراس اجتماعی یکی از اختلال‌های همراه لالی انتخابی است. این اختلال موجب می‌شود که کودک در روابط اجتماعی‌اش، در مدرسه و بین دوستان به مشکل بخورد و حتی گاهی مورد طرد قرار گیرد.

سن شروع علائم

به طور معمول، والدین اولین بار زمانی از مشکل آگاه می‌شوند که کودک شروع به رفتن به شیرخوارگاه یا مهد کودک می‌کند؛ ولی از آنجا که همه کودکان به مهد کودک نمی‌روند ممکن است این مشکل تا مدتی شناخته نشود. به همین علت سنین متفاوتی برای شروع این اختلال ذکر شده است از جمله: سن شروع بین ۵ ـ ۳ سالگی است.

سن شروع قبل از ۳ سالگی و همراه با یک ضربه روانی است (تنسر، ۱۹۹۲).شروع اختلال معمولا در سنین ۵ تا ۶ سالگی است. سن شروع بین ۴ تا ۸ سالگی است در اغلب موارد، شروع قبل از ۵ سالگی است و مشکل معمولا بعد از ورود به مدرسه در میانگین سنی ۶ سال و ۱۰ ماه تشخیص داده می‌شود.

بنابراین این اختلال معمولا زیر ۵ سالگی و همراه با یک ضربه جسمی و روانی شروع می‌شود و یک سوم بچه‌ها با درمان یا بدون درمان دچار اختلالات دیگری مثل اضطراب و افسردگی می‌شوند ولی ۵۰% از آنان طی ۱۰ ـ ۵ سال بهبود می‌یابند.

درمان سکوت انتخابی

درمان کودکان دچار «لالی انتخابی»، دشوار و «طولانی مدت» است و نیاز به حوصله درمانگر و والدین دارد. برای این که گوشه‌ای از این دشواری را به تصویر بکشم، تصور کنید در حال درمان کودکی هستید که پس از شش ماه ویزیت هفتگی، تازه اولین کلمه را در اتاق درمان می‌گوید، و همین تک کلمه، در این مدت، نوعی موفقیت درمانی محسوب می‌شود، و به واقع اولین قدم درمانی برداشته شده است.

بزرگترین اشتباه در درمان این کودکان، می‌تواند این باشد که به طور مستقیم به تکلم کودک پرداخته شود. بسیاری از خانواده‌ها، معلمان و افراد نزدیک به این کودکان، از روی ناآگاهی، با اصرارهای مکرر برای حرف زدن و بالا بردن اضطراب آن‌ها، روند بهبودی آنها را کُند می‌کنند. بنابراین همواره به خانواده و معلمان توصیه می‌شود که در خانه و کلاس از برجسته کردن «مکالمه» کودک، اکیداً اجتناب کنند.

مطالعات نشان می‌دهند که درمان لالی انتخابی مشکل است. برنامه‌های مداخلاتی مختلف می‌تواند ناشی از ادراک‌های متفاوت از علل اصلی لالی انتخابی باشد. بر خلاف وجود رویکردهای گوناگون، اکثر راهکارهای درمانی به طور رسمی مفید ارزیابی نشده‌اند.

روش‌های رفتاری به کار گرفته شده‌اند و تا حدی موفق بوده‌اند. مثلا یک دختر ۷ ساله با استفاده از سیستم پاداش قادر شد با معلمش نجوا کند ولی نتوانست بیشتر از این نقطه پیشرفت کند. با وجود این، تا این زمان رویکردهای رفتاری و برخی درمان‌های انفرادی(مثل درمان شناختی ـ رفتاری) امیدوارکننده‌ترین بوده است.

در بین بچه‌هایی که تازه مدرسه را شروع کرده‌اند، لالی موقتی شایع است اما حداکثر در مدت ۶ ماه خود به خود بهبود می‌یابد ولی لالی انتخابی نیاز به توجه جدی و درمان با تکنیک‌های مختلف فردی، خانوادگی، استفاده از تکنیک‌های شناختی ـ رفتاری، بازی درمانی و تشویق به تکلم دارد و اگر تا سن ۱۰ سالگی درمان نشود پیش آگهی بدی دارد.

علاوه بر استفاده از تکنیک‌های فوق، از داروی SSRI نظیر فلوئوکستین نیزدر درمان لالی انتخابی استفاده می‌شود. لالی انتخابی، اختلال نادری است که در آن، کودکی که توانایی سخن گفتن را نشان داده است، به طور مداوم از صحبت کردن در یک یا چند موقعیت اجتماعی (مثل مدرسه) امتناع می‌کند.

نکته‌ای که در تشخیص لالی انتخابی باید مدنظر قرار گیرد این است که در موقعیت‌هایی که کودک در آن صحبت می‌کند، باید رفتار کلامی وی متناسب با سنش باشد. این نکته بسیار مهم است، زیرا کودکی که الگوهای تکلمی وی فوق‌العاده پسرفته است نیز ممکن است به اشتباه به عنوان کودک مبتلا به خاموشی انتخابی تشخیص داده شود.

«تکنیک حذف محرک»

این تکنیک عبارت است از تعامل با فردی که شما می‌توانید با او در یک محیط کنترل شده به راحتی ارتباط برقرار کنید. با راحت ملاک قابل توجه در این کودکان این است که آنها هیچ مشکلی در زبان، بیان و مکالمه ندارند و فقط در مکالمه‌ها به صورت انتخابی عمل می‌کنند. نزدیک‌ترین فردی که می‌توانید با او صحبت کنید شروع کرده و به تدریج به سمت فردی پیش بروید که صحبت کردن با او برای شما از هم دشوار‌تر است. هدف از این تکنیک، حذف اضطراب ناشی از تعامل با افرادی است که احساس می‌کنید با آنها معذب هستید و این فرایند در طی ارتباط فرد محرک با فرد دیگری که با او خیلی راحت هستید، رخ می‌دهد.

«تکنیک حساسیت‌زدایی سیستماتیک»

اول خودتان را در موقعیتی تصور کنید که نمی‌توانید در آن صحبت کنید، سپس تصور کنید که در حال تکلم هستید و بعد از آن سعی کنید که با افراد تعامل غیر مستقیم برقرار کنید مثلاً از طریق نامه، ایمیل، چت آنلاین و …. سپس به سمت تعاملات بیشتر پیش بروید مانند تعامل از طریق تلفن، تعامل از دور (با فاصله) و در نهایت تعامل‌های مستقیم‌تر. این متد برای درمان بسیاری از اختلالات اضطرابی مانند ترس بیمارگونه (فوبیا) نیز بسیار موثر است. هدف از این متد، غلبه بر اضطراب ناشی از عدم توانایی تکلم به وسیله قرار گرفتن تدریجی در معرض سطوح افزاینده محرک‌های تحریک‌کننده اضطراب و در نهایت حساسیت‌زدایی کافی برای غلبه بر یک موقعیت واقعی می‌باشد.

در این رابطه، دکتر بنیامین صابریان، روانکاو و روان درمانگر می‌گوید: لالی انتخابی‌(‌سکوت پیشگی‌)، یک اختلال دوران کودکی است که در آن کودک در موقعیت‌های اجتماعی و به خصوص در مدرسه و محیط آموزشی به طور کامل سکوت اختیار کرده یا بسیار کم صحبت می‌کند یا برای پاسخ‌دهی از ایما و اشاره استفاده می‌کند. بیشتر این کودکان در محیط‌های پر استرس به طور کامل خاموش می‌شوند یا در برخی مواقع نجوا کرده یا کلمات تک سیلابی به کار می‌برند‌.

سکوت پیشگی انتخابی‌(‌‌لالی انتخابی‌) زیر‌مجموعه‌ای از جمعیت هراسی است. زیرا فقدان تکلم فقط در محیط‌های اجتماعی خاص بروز می‌کند‌. سن شیوع این اختلال، چهار تا هشت سالگی است.

مبتلایان به لالی انتخابی به طور معمول کم‌رو‌، مضطرب و مستعد بروز افسردگی هستند و به طور اصولی درونگرا هستند یا دچار درونگرایی القایی می‌شوند. بسیاری از این کودکان، سابقه شروع دیررسی گفتار یا نابهنجاری‌های گفتاری دارند. با کمال تاسف بعضی از مربیان در اثر بی‌تجربگی به این کودکان بر چسب اوتیسم می‌زنند و خانواده آنها را دچار تشویش می‌کنند.

این اختلال در دنیا بسیار نادر بوده، اما در ایران بــه‌ خصـــوص در کلان شـــهــــر اصفهان با توجـــه به فشار والدین شیوع آن بسیار بیشتر از آمار جهانی است. شروع آن در ایران در حدود پنج سالگی است‌، خموشی انتخابی به طور اصولی موقتی بوده و تاثیر منفی بر پیشرفت تحصیلی و روابط اجتماعی فرد می‌گذارد.

موضوع جالب این است که این کودکان با وجود برخورداری از هوش بالا، استعداد و قدرت حرف زدن، به علل عاطفی و هیجانی، در موقعیت‌هایی خاص از سخن گفتن امتناع می‌ورزد. در ضمن این اختلال در دختران سه برابر پسران است.

این کودکان قبل از لالی انتخابی، دچار اختلال اضـطراب جــــدایــی هستند. با کمال تاسف، علت اصـــــلــــی آن را در خانــــواده کودک باید جست وجو کرد، گاهی والـدیــــن آنــــهــــا بیــش از انــــدازه امــــر و نهــــی می‌کنند و به طور اصولی یکی از والدین آنها دارای اختلال وسواس فکری هستند.

از دلایل ثانویه آن، ضربه روانی حضور ناگهانی در محیط یا شرایط تازه‌، لکنت زبان کامل درمان نشده‌، تنش‌های خانوادگی بازگو شده در مقابل کودک‌، تنبیه بدنی و والدین کمال‌گرا هستند. برای درمان ابتلا به لالی انتخابی، بسته به علت وقوع باید در ابتدا از روان درمانی سپس از بازی درمانی و نقاشی استفاده کرد.

با کمال تاسف این اختلال اگر درمان نشود یا به طور کامل درمان نشود، در آینده منجر به افسردگی‌، اسکیزوفرنی کاتاتونیک و هیستری می‌شود‌، نکته مهم این است که این اختلال را نباید با گنگی کلامی ناشی از کم‌رویی اشتباه گرفت‌. نقطه مقابل خموشی انتخابی‌، خموشی اکتسابی است که در آن شخص‌، بدون اختیار‌، زبان گفتاریش را از دست می‌دهد که علت آن ناشی از فشار عصبی ناگهانی‌، بالا رفتن ناگهانی هیجانات فرد‌، فوت عزیزان‌، حتی شوک شدن در اثر یک خبر خوب است

 

برای دریافت وقت مشاوره کودک و نوجوان باکلینیک روانشناختی رسش با شماره۸۸۹۷۰۴۹۴-۰۲۱تماس بگیرید