آیا راه های تشخیص و درمان وسواس در کودکان را می شناسید؟ اختلال وسواس در کودکان به صورت افکار، احساسات و ترس های نا خواسته بروز پیدا می کند که ممکن است با رفتارهای اجباری نیز همراه شود. این اختلال، کارکرد روزانه کودک را به شکل قابل ملاحظه ای مختل می کند و می تواند مشکلات زیادی در روند رشدی او برجای بگذارد. بروز وسواس در کودکان باید جدی گرفته شود، زیرا نشان دهنده وجود اضطرابی پنهان در آن هاست. از ان جایی که کودکان از ماهیت افکار وسواسی و رفتار های اجباری خود اطلاعی ندارند، همچنین در ابراز و بیان هیجانات خود با مشکل مواجه می شوند، وظیفه شماست تا از علایم وسواس در کودک خود آگاه باشید و آن ها را شناسایی کنید، تا مداخلات درمانی هر چه زودتر آغاز شود.
رضا، پسر دوازدهسالهای را در نظر بگیرید که ظرف سه ماه گذشته به مدرسه نرفته است. درواقع، به سختی در این مدت از خانه خارج شده است. او ساعات بسیار زیادی را صرف شستن دستهایش میکند. دستهایی که در اثر شستشوی زیاد زخم و خونآلود شدهاند؛ به این دلیلی که برادر و خواهرش را آلوده میداند، از بودن با آنها در یک اتاق سر باز میزند. اگر در هنگام پخت غذا برادر یا خواهرش نزدیک اجاق گاز شود، رضا گمان میکند که غذا آلوده شده است و مادرش مجبور است دوباره برای او غذا بپزد.
رضا دچار اختلال وسواس فکری عملی است. وسواس کودکان با شیوعی در حدود ۳ درصد در پسران بین ۶ تا ۱۲ سالگی و در دختران بین ۷ تا ۱۱ سالگی به اوج میرسد. یک نفر از هر ۲۰۰ کودک و یک نفر از هر ۱۰۰ بزرگسال به وسواس دچارند. این میزان از شیوع به این معناست که در یک مدرسهی ابتدایی ۶۰۰ نفره، ۳ کودک و تعدادی از کارکنان مدرسه به وسواس دچارند.
تشخیص و درمان وسواس در کودکان
وسواس فکری_ عملی (OCD) چیست؟
وسواس فکری_ عملی، رفتار های تکراری و کلیشه ای هستند که به دنبال اشتغال ذهنی فرد به افکار ناخواسته و آزاردهنده روی می دهند. بررسی های بالینی انجام شده روی کودکان حاکی از آن است که شیوع وسواس فکری _ عملی در پسران دو برابر دختران است.
وسواس فکری در کودکان
وسواس های فکری در کودکان، افکار، تصاویر یا تکانه های مزمن و مزاحم و غیر منطقی هستند. این افکار وسواسی چیزی فراتر از نگرانی در مورد تکالیف، میزان محبویبت میان دیگر کودکان و .. است، اضطراب و نگرانی فراوانی برای کودک ایجاد می کند. کودک نمی تواند این افکار را از ذهن خود بیرون کند.
وسواس عملی در کودکان
وسواس عملی، رفتارهای تکراری و هدفمندی هستند که کودک در صدد است از طریق آن ها، نگرانی و اشفتگی خود را خنثی کند. در واقع به قصد رهایی از این افکار، شروع به انجام رفتارهای اجباری می کند. برای این بچه ها به نظر می آید، تشریفات این قدرت را دارند تا از اتفاقات بد جلوگیری کنند.
نشانه های وسواس در کودکان
نشانه های وسواس، ترس ها و افکار تکراری و مزاحم کودکان، چندین حوزه را در برمی گیرد که در ادامه به بررسی ان ها می پردازیم:
نگرانی درباره مریضی، آسیب یا مرگ خودشان یا اعضای خانواده
ترس کودک در مورد نقض قوانین و احساس گناه در مورد انجام کاری بد
نگرانی کودک درباره تمیزی، کثیفی و میکروب ها
وسواس درباره صاف بودن اشیا، تقارن و جفت بودن، یا قرار گرفتن دقیق شی در یک جا
افکاری درباره ی اینکه بعضی چیزها خوش شانسی یا بد شانسی می آورند
علل ابتلا به وسواس (OCD) در کودکان
کودکان به دلیل ساختار مغزیشان دچار وسواس میشوند. محققان بر این باورند که کمبود یک انتقالدهندهی شیمیایی در مغز به نام سروتونین میتواند از عوامل ایجاد وسواس در کودکان باشد.در بروز وسواس عامل ژنتیکی هم دخیل است. اگر والدین کودکی دچار وسواس باشند، ۴ تا ۸ درصد احتمال دارد که این عارضه را به هر فرزندش انتقال دهد. وجود سایر اختلالات اضطرابی مثل هراس اجتماعی یا فوبیا در خانوادهی کودک میتواند از موارد افزایش خطر ابتلا به وسواس باشد.
درعین اینکه استرس نمیتواند وسواس را ایجاد کند، اما میتواند در تشدید علائم دخیل باشد. استرس و وسواس دوستان خوبی برای هم هستند. هرچه کودک استرس بیشتری را تجربه کند، چه استرس امتحانات مدرسه یا اتفاقات آسیبزای درون خانواده، راحتتر دستخوش وسواس میشود و مجبور خواهد بود که با وسواسهای بیشتری مبارزه کند.در موارد نادر، اختلال وسواسی اجباری میتواند به سرعت و با علائم شدید در کودک ظاهر شود که نام آن سندرم عصبی روانی کودکان با شروع حاد (PANS) است. این بیماری میتواند در اثر گلودرد استرپتوکوکی یا عفونتهای دیگر مانند بیماری لایم (Lyme) و مونونوکلئوزیس (mononucleosis) به وجود بیاید.
تشخیص و درمان وسواس در کودکان
نواع وسواس در کودکان
از جمله انواع وسواس در بچه ها می توان به موارد زیر اشاره داشت :
شستن و تمیز کردن
پاک کردن اشیاء، پاک نویس کردن، مجددا انجام دادن کاری
تکرار یک کلمه، پاراگراف یا مطالعه یک قسمت بارها و بارها
چک کردن های مکرر مثل چک کردن قفل بودن در، چک کردن تکالیف خانگی یا روشن و خاموش بودن چراغ
خوردن، پوشیدن، یا انجام کارها به یک شکل به خصوص
خواسته ها به یک شکل تکراری باید برآورده شوند
وسواس کودکان با چه اختلالات روانی دیگری همراه است؟
شایع ترین اختلالاتی که با وسواس در بچه ها همراه هستند، عبارتند از اختلالات اضطرابی، افسردگی، اختلال های یادگیری، اختلال های خوردن و سو مصرف مواد و …
تشخیص و درمان وسواس در کودکان
درمان وسواس کودکان؛ با وسواس کودکان چه کنیم؟
برای درمان موارد خفیف تا متوسط بیماری اختلال وسواس جبری میتوان از رفتار درمانی شناختی (CBT) بهره برد. در موارد شدیدتر وسواس ممکن است، نیاز به درمانهای دارویی (مانند داروهای جلوگیریکننده از بازجذب سروتونین یا SSRIها) در کنار درمان شناختی-رفتاری وجود داشته باشد. اگر دلیل بروز وسواس عفونت استرپتوکوکی باشد، با مصرف آنتی بیوتیک درمان خواهد شد.
در جریان درمان شناختی-رفتاری تمام اعضای خانواده مشارکت داده میشوند. کودک، پدر و مادر و خواهر و برادرها میآموزند که اختلال وسواس جبری چیست و چگونه میتوان آن را مدیریت کرد. در این درمان به کودک یاد داده میشود که با ترسهایش روبهرو شود و با اضطرابی که همراه با آن تجربه میکند، فائق آید. در این درمانها به کودک مهارتهای کاربردیای آموزش داده میشود که بتواند از آنها در تمام زندگی بهره ببرد.
یکی از مؤلفههای حیاتی درمان «مواجههسازی به همراه پیشگیری از پاسخ است». اگر درون آب سرد بپرید و در آن بمانید بدن شما به سردی آب عادت میکند، اضطراب هم همینگونه است. درمان وسواس طبق سلسله مراتب و با ساختار مشخصی مسیری را با سرعت متناسب با کودک پیش میرود. کودک با عامل ترسهایش روبهرو شده و به او اجازهی انجام اجبارها داده نمیشود. بعد از مدتی، کودک دیگر نیاز به انجام روالهای تکراری را در خود احساس نخواهد کرد.
برای مثال از کودکی که از میکروبها میترسد، خواسته میشود به دستگیرهی درب دست بزند، بدون اینکه اجازه داشته باشد دستان خود را بلافاصله بشوید. هرچه به دفعات بیشتری این کار انجام شود، کودک ترس و اضطراب کمتر و درنتیجه اجبار کمتری به شستن دستش احساس خواهد کرد. در طی ۵ تا ۷ جلسه از درمان میتوانیم شاهد پیشرفتهایی در بهبود وسواس کودک باشیم. بعد از ۱۲ تا ۱۵ جلسه درمان تا ۸۰ درصد بهبودی را شاهد خواهیم بود. اگر نشانهها در آینده مجددا پدیدار شود، چنانکه در مواقع تجربهی استرس گاهی رخ میدهد، همان ابزارهایی که در درمان به فرد آموخته شده میتواند برای کنارآمدن با علائم به کار برود.
درمان شناختی-رفتاری برای رضا، پسر دچار اختلال وسواسی اجباری که فکر میکرد خواهر و برادرش آلوده هستند، مفید واقع شد. در عرض سه هفته، او آنها را بغل میکرد و با آنها غذا میخورد. در کمتر از دو ماه از شروع درمان، به صورت تماموقت به مدرسه میرفت. این بیماری بهبودی کاملی ندارد، اما درمانهای موجود واقعا کارآمد هستند.
