اختلال کنترل تکانه (به انگلیسی: Impulse control disorder) ناتوانی برای مقاومت در مقابل یک تکانه یا انگیزه که برای دیگران یا خود خطرناک بوده و با احساس لذت پس از تحقق آن همراه است. نوعی اختلال تکانشگری در دسته انواع وسواس هاست که در آن فرد نمی تواند جلوی فکر وسواسی و آسیبزا را بگیرد، یعنی تا آن فکر وسواسی را انجام ندهد راضی نمیشود. در واقع کنترل تکانه به این معناست که فرد قادر است قبل از انجام کاری جوانب مختلف آن را بررسی کرده و به دلیل عواقب منفی، از لذت آن کار صرف نظر کند. اما بسیاری از افرادِ درگیر اختلال کنترل تکانه با وجود آگاهی از عواقب منفی کارشان، برای کسب لذت دوباره آن عمل مخرب را انجام میدهند. اطرافیان و خانوادههای این افراد دلیل انجام کار آنها را درک نمیکنند. اما پی بردن به این موضوع که آن ها دچار یک نوع اختلال هستند، کمک می کند تا در جریان درمان قرار بگیرند
علائم و نشانه ها
علائم و نشانه هایی هستند که ممکن است به وجود اختلال کنترل تکانه ای در برخی افراد اشاره داشته باشند. همیشه تشخیص اختلال کار ساده ای نیست اما پرچم های زیر می توانند علتی برای توجه بیشتر باشند.
-علائم رفتاری؛برای مثال دزدی، دروغ گفتن، اتش افروزی، رفتارهای پرخطر و بی پروا و رفتارهای پرخاشگرانه و تهاجمی.
-علائم شناختی؛رفتارهای پرخاشگرنه یا زودرنجی و پریشانی، توانایی ضعیف در تمرکز یا به یادآوردن نام ها
-علائم اجتماعی و عاطفی؛ که اغلب با کاهش عزت نفس، انزوا یا گوشه گیری اجتماعی، مضطرب بودن، تجربه ی تغییرات زیاد در افکار و خلقیات و داشتن حس گناه یا بی توجهی تجربه می شود.
چه زمانی رفتار شما یک اختلال خواهد شد؟
اغلب این رفتار تکانه ای نتیجه ی تنشی است که در نقطه ای ایجاد می شود که فرد دیگر نمی تواند مقابل آن مقاومتی داشته باشد. حس آرامش سریع پس از این رفتار تکانه ای کوتاه مدت خواهد بود.احساساتی مانند حس گناه یا خجالت ممکن است ادامه داشته و تکرار این رفتارهای تکانه ای باعث ایجاد عوارضی منفی شود، از جمله استرس عاطفی بیشتر یا پشیمانی در طولانی مدت.وقتی رفتار تکانه ای غیرقابل مدیریت شده یا در زندگی روزانه ی فرد اختلالی جدی ایجاد کند اختلال کنترل تکانه ای می تواند علت آن باشد.
دونوع اختلال تکانه (اختلال آتش افروزی و اختلال دزدی)شرح داده و به درمان آن میپردازیم:
اختلال آتش افروزی
این افراد عمدتا آتش درست می کنند و قبل از این کار شدیدا احساس اضطراب، تنش و بر انگیختگی دارند. به طوری که توانایی مقابله با این احساساترا ندارند. آتش برای آن ها بسیار جذاب است و هنگامی که چیزی را آتش می زنند، به آن نگاه کرده و در پیامدهای بعدی آن مشارکت می کنند. آتش زدن باعث ارضا و لذت بردن آن ها مب شود.برای تشخیص جنون آتش افروزی نباید نفعی در آتش زدن وجود داشته باشد یا بیماری جسمی دیگری داشته باشند. صرفا بدون هیچ دلیلی و برای کسب لذت این کار را می کنند.افراد مبتلا به اختلال آتش فروزی، معمولا در طولانی مدت آن را تجربه می کنند و ممکن است به اختلالات رفتاری دیگری مثل قمار بازی تغییر پیدا کند.
دلایل و درمان اختلال آتش افروزی
مهم ترین دلایل این افراد برای آتش زدن، استرس، احساس بی کفایتی و تعارض با دیگران و مشکل در ارتباطات است.دلیل زیستی این بیماری ممکن است اختلال در عملکرد دوپامین در مناطقی که به اعتیاد مرتبط است باشد.بهترین روش درمان، درمان شناختی رفتاری است که شامل؛ قرارگیری در موقعیت و جلوگیری از اقدام به آتش زدن، نحوه درست پاسخ دادن به تنش ها و آموزش آرمیدگی یا مدیتیشن می تواند موثر باشد اما باید زیر مظر متخصص و طی یک برنامه مدون انجام شود.
اختلال دزدی
دزدی بیمارگون، میل شدید و مداوم به دزدی است. بر خلاف دزدهای حرفه ای که از فروشگاه ها دزدی می کنند، این افراد واقعا نمی خواهند چیزی داشته باشند و ارزش مالی که چیزی می دزدند برای آن ها اهمیتی ندارد، بلکه آن حس هیجان و برانگیختگی از عمل دزدی است که باعث این کار می شود.این افراد با وجود هیجانی که از دزدی احساس می کنند، اما سعی می کنند در مقابل این حس خودشان را کنترل کنند چون می دانند این عمل نادرست و ناخوشایند است. چیزهایی که می دزدند برای آن ها مصرف خاصی ندارد، آن ها را نمی خواهند و آن ها را معمولا دور می اندازند.نکته مهم در این بیماران این است که آن ها معمولا توانایی خرید چیز هایی که می دزدند را دارند اما مسئله آن ها اصلا مالی نیست.
ترس از دستگیر شدن کوچکترین پیامد دزدی بیمارگون است و عوارض جدی تری در زندگی فرد می گذارد. دوره های بی خوابی، بی قراری و تحریک پذیری دیگر عوارضی است که آن ها تجربه می کنند. آزاری که افکار وسواسی در ذهن آن ها ایجاد می کند نیز می تواند زندگی و کار آن ها را مختل کند.برای آن ها فرقی ندارد که از چه کسی و از کجا دزدی می کنند و ممکن است حتی از دوستان و محل کار خود نیز دزدی کنند.معمولا این افراد همزمان با این اختلال، دچار افسردگی، اختلالات اضطرابی و اعتیاد به مواد مخدر نیز می شوند. اقدام به خودکشی نیز جدی ترین خطری است که آن ها را به مقدار زیاد تهدید می کند.
دلیل و درمان اختلال دزدی بیمار گون
شباهت دزدی بیمارگون با اعتیاد به مواد مخدر در این است که هر دو قبل از اقدام به عمل، احساس تنش و اضطراب دارند و بعد از آن احساس رضایت و آرامش به دست می آورند. همچنین شباهت دیگر آنها این است که فرد نیاز دارد برای تجربه دوباره لذت و آرامش، به مقدار بیشتری این کار را انجام دهد که باعث می شود تعداد دفعات دزدی بیشتر شود.
دلیل زیستی اختلال دزدی بیمارگون مثل اعتیاد به مصرف مواد، تغییر در دوپامین، سروتونین و گیرنده های مواد مخدر در مغز است که شباهت زیاد با تغییراتی که در افراد معتاد به کوکائین روی می دهد، دارد.درمان هایی که برای اعتیاد به مواد مخدر وجود دارد می تواند به این افراد نیز کمک کند. انواع روش های درمان استرس (حساسیت زدایی منظم و تدریجی و مدیتیشن)، درمان بیزاری آور، یافتن منبعی جایگزین برای ارضا از جمله درمان هایی است که توسط متخصص روانشناسی ارائه می شود.
