لیریوم یا روانآشفتگی، اختلالی جدی در توانایی ذهن است که به آشفتگی فکری و کاهش هوشیاری نسبت به محیط پیرامون میانجامد. روانآشفتگی معمولا سریع و در طی چند ساعت یا چند روز شروع میشود. این بیماری اغلب میتواند در پی یک یا چند عامل مانند بیماری شدید یا مزمن، تغییرات تعادل متابولیسم بدن (مانند کمبود سدیم)، دارو، عفونت، جراحی، مسمومیت دارویی یا الکلی و ترک (اعتیاد یا دارو) بروز کند. ازآنجاییکه علائم دلیریوم و زوال عقل ممکن است مشابه باشند، اطلاعات یکی از اعضای خانواده یا پرستار بیمار برای تشخیص دقیق پزشک میتواند مهم باشد
علل عمده لیریوم
1.بروز مشکلات در دستگاه عصبی مرکزی و وارد شدن صدمه به مغز
2.مشکلات جسمی مانند بیماری های قلبی و صرع و… در ایجاد این نوع اختلال می تواند تاثیر داشته باشد.
3.مسمومیت های دارویی و مصرف بیش از حد مواد
4.محرومیت طولانی مدت از خواب و…
به طور کلی عوامل زیر در ایجاد اختلال دلیروم نقش دارند:
تشنج، صرع، وارد شدن ضربه به سر، تومور مغزی، خونریزی های داخل مغز، سکته مغزی بدون خونریزی، عفونت، کمبود تغذیه، گرمازدگی، بیماری های قلبی، ریوی، غددی، کلیوی، سرطان و…
متخصصان سه نوع دلیریوم را شناسایی کردهاند:
دلیریوم هایپراکتیو
احتمالا این نوع دلیریوم را راحتتر از انواع دیگر آن میتوان تشخیص داد. ممکن است شامل بیقراری (برای مثال، قدمزدن با گامهای آهسته و یکنواخت)، سراسیمگی، تغییرات سریع خلقی یا توهمات و نیز امتناع از مشارکت با دیگران در امری باشد.
دلیریوم هیپواکتیو
این نوع دلیریوم میتواند شامل بیتحرکی یا کاهش فعالیت حرکتی، کُندی، خوابآلودگی غیرطبیعی یا گیج بهنظررسیدن باشد.
دلیریوم ترکیبی
همانطور که از نامش پیداست، شامل علائم و نشانههای هر دو نوعِ هایپراکتیو و هیپواکتیو است. فرد ممکن است بهسرعت بین هایپراکتیو و هیپواکتیو تغییر حالت دهد.
نشانه ها و علائم اختلال لیریوم
1- کاهش آگاهی نسبت به محیط اطراف (عدم تشخیص زمان و مکان)
2- عدم توجه و تمرکز
3- سردرگمی
4- هذیان و باورهای غیر منطقی
5- کاهش حافظه
6- اختلال در فرآیند تفکر
7- اختلال در خواب و بیداری
8- تحریک پذیری
9- اضطراب و خلق بالا
10- عدم وضوح در صحبت کردن
11- عدم کنترل عضلات (انجام بی اختیار حرکات بدنی)
12- اضطراب و نگرانی
13- افسردگی
14- خونسردی بیش از حد
15- خوشحالی بیش از حد
توجه: مهم ترین نشانه دلیریوم این است که این اختلال بیش از یک ماه طول نمی کشد و نشانه های بیماری تشابه زیادی با اختلالات هذیانی دارند.
اختلال لیریوم
این اختلال در چه افرادی بیشتر دیده میشود؟
۰/۴ درصد افراد ۱۸ سال به بالا، به این اختلال مبتلا میشوند که در افراد ۵۵ سال به بالا این میزان به ۱/۱ درصد افزایش مییابد. همچنین ۱۰ تا۳۰ درصد افرادی که به هر دلیل در بیمارستان بستری میشوند، شانس ابتلا به دلیریوم را دارند.تقریبا ۳۰ درصد بیماران جراحی شده در آی.سی.یو (ICU) و بیماران قلبی بستری در سی.سی.یو (CCU)، حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد افرادی که پس از جراحی شکستگی مفصل ران در بخش ریکاوری به سر میبرند، دلیریوم را تجربه میکنند.همچنین حدود ۲۰ درصد افراد دچار سوختگی شدید و ۳۰ تا ۴۰ درصد افراد مبتلا به ایدز در زمان بستری علایمی از دلیریوم را تجربه کردهاند.دلیریوم پس از عمل جراحی عمدتا به دلیل ترس از عمل، درد پس از عمل، بیخوابی، اختلال تعادل الکترولیتی، عفونت، تب و خونریزی رخ می دهد.به طور کلی دلیریوم در افراد ۶۵ سال به بالا که در بیمارستان بستری میشوند، بیشتر قابل انتظار است.
چگونه میتوان دلیریوم را شناسایی کرد؟
توسط اختلال در سطح هوشیاری به صورت کاهش شناخت آگاهی نسبت به محیط اطراف (زمان، مکان و تشخیص) ، اختلال توجه و کاهشحافظهفوری، اختلال در فرآیند تفکر، اختلال درک مانند توهم و هذیان، اختلال در خواب و بیداری، افزایش تحریکپذیری، اضطرابو گاهی خلق بالا می توان دلیریوم را شناسایی کرد. بعضی علایم عصبی مانند پرشهای عضلانی و یا اختلال در تکلم هم گاهی دیده میشوند.
روشهای تشخیصاختلال لیریوم
در اغلب موارد این بیماری با علایمی که به طور ناگهانی در فرد ایجاد شده است، تشخیص داده میشود و با بررسی وضعیت فرد میتوان به علایم بیماری پی برد. موارد زیر در تشخیص علت دلیریوم کمک می کنند:
– کاهش ضربان قلب در پرکاری تیروییدو افزایش فشار داخل جمجمه – افزایش ضربان قلب در پرکاری تیرویید، عفونتها، نارسایی قلب – افزایش درجه حرارت بدن در عفونت و واسکولیت – افزایش فشار خون در تومورهای داخل جمجمه – کاهش فشار خون در پرکاری تیرویید و خونریزی حاد – افزایش تنفس در دیابت، ذاتالریه و نارسایی قلب و تب بالا – در نوار مغزی امواج آهسته منتشر به چشم میخورد. در مجموع باید یک بررسی همهجانبه آزمایشگاهی، برای تشخیص علت دلیریوم و رفع آن انجام گیرد.
عوامل خطرآفرین دلیریوم
بیمارانی که در بیمارستان بهویژه در بخش مراقبتهای ویژه یا بعد از جراحی بستری میشوند یا افرادی که در خانۀ سالمندان سکونت دارند، بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به دلیریوم قرار دارند. این بیماری در افراد مسن شایعتر است.
برخی از بیماریهایی که خطر ابتلا به دلیریوم را افزایش میدهند عبارتاند از:
-اختلالات مغزی مانند زوال عقل، سکتهٔ مغزی یا بیماری پارکینسون؛
-گذراندن دورههایی از این بیماری در گذشته؛
-آسیبهای بینایی یا شنوایی؛
-وجود مشکلات متعدد پزشکی
تفاوت دلیریوم و زوال عقل
تشخیص روانآشفتگی و زوال عقل میتواند دشوار باشد و شخص ممکن است به هر دوی آنها مبتلا باشد. درحقیقت افراد مبتلا به زوال عقل، غالبا دچار دلیریوم هم میشوند. اما ابتلا به دلیریومِ عودشونده، همیشه به این معنا نیست که شخص به زوال عقل نیز مبتلاست. ازاینرو ارزیابی زوال عقل نباید در دوران عودِ دلیریوم انجام شود، زیرا ممکن است نتایج گمراهکنندهای بههمراه داشته باشد.
زوال عقل کاهش پیشروندهٔ حافظه و سایر مهارتهای تفکر بهدلیل اختلال تدریجی و ازدستدادن سلولهای مغزی است. شایعترین علت زوال عقل بیماری آلزایمر است.
برخی از تفاوتهای بین نشانههای دلیریوم و زوال عقل عبارتاند از:
آغاز علائم
شروع نشانههای دلیریوم در یک زمان کوتاه اتفاق میافتد، درحالیکه زوال عقل معمولا با علائم نسبتا جزئی آغاز میشود و بهتدریج در طول زمان وخیمتر میشود.
میزان تمرکز
در دلیریوم، توانایی تمرکز یا توجه بهشکل قابل ملاحظهای ضعیف میشود. اما شخص در مراحل اولیۀ زوال عقل عموما هوشیار باقی میماند.
نوسانیبودن علائم
علائم ظاهری دلیریوم اغلب میتوانند بهشکل قابل ملاحظهای در طول روز نوسان داشته باشند. افراد مبتلا به زوال عقل ممکن است گاهی اوقات در طول روز بدترین و بهترین حالتشان را داشته باشند، درحالیکه مهارت حافظه و تفکر آنها در کل روز در سطح نسبتا ثابتی قرار دارد.
نشانه های فیزیکی و هیجانی
افسردگی، اضطراب، وحشت، خشم، شنگولی، تحریک پذیری، تب، چهرهٔ برافروخته، مردمک های گشاد، لرزش، تپش قلب تند، فشار خون بالا،قطع شدن (احتباس) ادرار و مدفوع در میان این بیماران شایع است.اگر روان آشفتگی بدتر شود، بیمار به حالت بهت و رخوت فرو می رود.انسانها در هر سنی می توانند دچار روان آشفتگی شوند، اما این اختلال در میان کودکان و سالمندان شایع تر است. در سالمندان، این وضعیت در خانه های سالمندان و بیمارستانها شیوع بیشتری دارد.
درمان اختلال لیریوم
درمان دلیریوم وابسته به تشخیص علت آن است. در برخی از بیماران تشخیص داده می شود که دارو مصرف کنند و در برخی از بیماران تشخیص داده می شود که داروی خاصی را قطع کنند. برای درمان دلیریوم ممکن است بیمار مدتی تحت مراقبت قرار بگیرد و بستری شود.
دارودرمانی
درمان دلیریوم بیشتر مبتنی بر حذف علت اولیه می باشد. ولی برخی از علائم و مشکلات حاصل از بیماری باید با دارو درمان شوند. مثلا در صورتی که بیمار توهم و هذیان داشته باشد، داروهای آنتی سایکوتیک تجویز می شود. در صورتی که خلق بیمار نوسان شدید پیدا کرده باشد از داروهای تثبیت کننده خلق استفاده می شود. همچنین برای درمان مشکلات خواب ناشی از دلیریوم نیز دارو تجویز می شود.
مشاوره روانشناسی
درمان مبتنی بر مشاوره کمک می کند که بیمار در مکانی امن و راحت و در کنار فردی که هیچ سوگیری نسبت به او ندارد، افکار خود را مرتب کند و سردرگمی پس از بیماری را کاهش دهد. همچنین، مشاوره در کنترل بیمارانی که امکان انجام رفتارهای پر خطر مثل خودکشی دارند نیز موثر است. در جلسات مشاوره روانشناسی، متخصص با استفاده از تکنیک های درمانی مثل شناخت درمانی به فرد کمک می کنند تا افکار پریشان خود را سر و سامان داده و بتوانند مجددا به طور منطقی بیاندیشد.
